Asertywność – co to znaczy być asertywnym?

Na skróty:

Test asertywności
Asertywność – definicja
Zachowanie asertywne
Zachowania asertywne – przykłady
Asertywna komunikacja
Osoba asertywna
Osoba asertywna – cechy

Czy doświadczasz sytuacji, w których ludzie “wchodzą Ci na głowę”, a Ty, zapominając o sobie, starasz się spełnić ich oczekiwania, chociaż w środku wszystko w Tobie krzyczy, że tak nie powinno być?

W tym artykule czekają na Ciebie konkretne narzędzia i tajniki skutecznej asertywności. Nie odkładaj tego tekstu na później! Zacznij zmieniać swoje życie już teraz.

Asertywność

Zastanawiasz się, czym jest asertywność?

Definicja asertywności może wydawać się skomplikowana, ale na początek można powiedzieć, że jest to umiejętność wyrażania własnego zdania, ukazująca światu nasze prawdziwe ja, nasze emocje, potrzeby, myśli i przekonania.

W praktyce asertywność to zdolność do komunikowania swoich uczuć, postaw i przysługujących nam praw, przy zachowaniu szacunku dla innych osób. To cecha, która nabyta i rozwinięta, może znacząco poprawić jakość naszych relacji z innymi ludźmi.

Czym jeszcze jest asertywność?

Jest to zarówno nauka, jak i sztuka – nauka wyrażania siebie, a sztuka robienia tego z taktem i szacunkiem dla innych.

Klucz do asertywności: Cechy osoby asertywnej

Osoby asertywne mają pewne charakterystyczne cechy – są pewne siebie, świadome swojej wartości, potrafią stawić czoła konfliktom w pracy, w relacjach i w codziennym życiu oraz wyrazić swoje zdanie, nie naruszając przy tym granic innych osób.

Osoby, które opanowały asertywność, posiadają umiejętność znaczącego ograniczania konfliktów interpersonalnych w swoim życiu, co z kolei eliminuje jedno z głównych źródeł stresu. To nie jest jednak umiejętność, którą nabywa się z dnia na dzień. Jak każda inna, wymaga ona praktyki i cierpliwości.

Asertywność w praktyce: Jak ćwiczyć asertywność?

Ćwiczenie asertywności jest kluczowe dla rozwijania tej cennej umiejętności. Może zaczynać się od małych kroków:

• Wyrażanie swoich uczuć w bezpiecznym środowisku.
• Wykonywanie prostych ćwiczeń na asertywność. Powiedzenie “nie” w sytuacji, kiedy czujemy, że coś jest przeciwne naszym wartościom lub przekracza nasze granice.

Rozwój asertywności to również kontynuowanie pracy nad budową pewności siebie i samoakceptacji.

Asertywność jest kluczową kwestią podczas rozwiązywania problemów interpersonalnych. Jest to skuteczny sposób na utrzymanie zdrowych relacji z ludźmi. Bezpośrednia komunikacja, otwartość i szczerość – to cechy osoby asertywnej, które pozwalają na odbieranie komunikatów bez zniekształceń. Asertywna komunikacja jest kluczem do utrzymania harmonijnych relacji z innymi i budowania autentycznych, satysfakcjonujących relacji z ludźmi.

Kształtując asertywność, nie tylko poprawiamy jakość naszych relacji z innymi, ale przede wszystkim dbamy o swoje dobro psychiczne. Umiejętność i nawyk asertywnego zachowania świadczy o szacunku do siebie i innych ludzi. Sprzyja także pewności siebie, swobodzie w pokazywaniu swojego prawdziwego Ja, samokontroli i pozytywnemu doświadczeniu własnej wartości.

Asertywność jako narzędzie do tworzenia zdrowych relacji

Asertywność jest kluczową umiejętnością, która pomaga w nawiązywaniu i utrzymaniu zdrowych relacji interpersonalnych. Zasada ta dotyczy zarówno relacji osobistych, jak i zawodowych. Dzięki asertywności, komunikaty są jasne, bezpośrednie i nie zawierają manipulacji. Pozwala to unikać wielu nieporozumień i konfliktów.

Jednocześnie, asertywność nie oznacza braku empatii. Wręcz przeciwnie, osoba asertywna potrafi słuchać innych, zrozumieć ich punkt widzenia i uwzględnić go w swoich decyzjach. Ta zdolność do równoważenia swoich potrzeb z potrzebami innych to klucz do zdrowych i satysfakcjonujących relacji.

Asertywność – niezbędna umiejętność dla zdrowych relacji

Asertywność to nie tylko zdolność mówienia “tak” czy “nie” w odpowiednim czasie. To złożony zestaw umiejętności, które pozwalają na skuteczną komunikację zarówno w sferze osobistej, jak i zawodowej. Asertywność to klucz do pełnego i autentycznego życia, opartego na szacunku do siebie i innych.

Nie chodzi tu jedynie o wyrażanie własnych uczuć i potrzeb, ale również o rozumienie i szanowanie uczuć innych. Asertywność jest fundamentem zdrowych relacji opartych na wzajemnym szacunku, co przekłada się na ogólne poczucie szczęścia i zadowolenia z życia. Kształtując asertywne postawy i zachowania, rozwijamy siebie, żyjemy w harmonii z własnymi wartościami i potrzebami.

Umiejętność i nawyk asertywnego zachowania świadczy o szacunku do siebie i innych ludzi. Sprzyja także pewności siebie, swobodzie w pokazywaniu swojego prawdziwego Ja, samokontroli i pozytywnemu doświadczeniu własnej wartości. Bezpośrednia komunikacja, otwartość i szczerość – to cechy osoby asertywnej, które pozwalają na odbieranie komunikatów bez zniekształceń.

Asertywna komunikacja to klucz do utrzymania harmonijnych relacji z innymi. Jest ona możliwa pod warunkiem posiadania opartego na faktach obrazu własnej osoby, wysokiej samoakceptacji, stabilnego poczucia własnej wartości. W rezultacie przekłada się to na budowanie autentycznych, satysfakcjonujących relacji z ludźmi.

Kto to osoba asertywna i jak ćwiczyć asertywność?

Co to znaczy być asertywnym? Kim jest osoba asertywna?

Asertywność oznacza, że możesz powiedzieć to, z czym się nie zgadzasz w elegancki sposób, bez agresji werbalnej, bez szkodzenia i przeszkadzania innym. Możesz przekazać swoją opinię w sposób, który pozostawia dużo miejsca na dialog, zachowując jednocześnie autonomię i godność. Z troską i elokwencją możesz dzielić się swoimi przemyśleniami w urzekający i przekonujący sposób.

• Asertywność jest jak dyrygowanie orkiestrą w taki sposób, aby nie zaistniała konieczność podnoszenia głosu.
• To jak gra w szachy, gdzie każda figura szanuje zasady gry, a jednocześnie dąży do osiągnięcia własnych celów.
• To jak bycie leśniczym, który dba o las, ale pozwala każdemu drzewu rosnąć na swoje własne sposoby.
• Bycie asertywnym to bycie jak rzeka, która płynie swoim biegiem i nie niszczy brzegów.
• To sztuka bycia jak Słońce, które świeci mocno, ale się nie spala.
• To jak bycie lekarzem, który słucha, zrozumie i pomaga, ale nigdy nie narzuca swojej woli wbrew pacjentowi.

Jak być asertywnym?

Asertywna komunikacja to umiejętność mówienia i współdziałania w sposób, który uwzględnia i szanuje prawa i opinie innych osób, a jednocześnie broni własnych praw, potrzeb i osobistych granic. Taka komunikacja polega na odważnym wyrażaniu swoich pomysłów przy jednoczesnym poszanowaniu przekonań innych. Interakcje mogą stać się owocnymi dialogami, jeśli jest w nich miejsce na wymianę rozbieżnych opinii i potrzeb w celu osiągnięcia wzajemnie satysfakcjonujących wyników.

Wyrażając swoje granice, ustalaj swoje oczekiwania i uznaj inne perspektywy. Pozwoli Ci to stworzyć atmosferę otwartości i współpracy. Wzmocni to Twoje relacje, zmniejszy stres związany z konfliktem i zapewni Ci wsparcie Twojego otoczenia w trudnych dla Ciebie chwilach.

Interakcje między ludźmi nieuchronnie składają się zarówno z komunikacji werbalnej, jak i niewerbalnej, czy to poprzez język ciała, ton głosu, mimikę czy gesty. Udany dialog wymaga zgodności między tymi dwiema formami. W badaniach naukowych próbowano początkowo oddzielić te dwa kanały komunikacji i ustalić, który z nich ma większy wpływ na rozumienie treści przez odbiorcę (Jones i LeBaron, 2002). Stosunkowo szybko jednak zaczęto się interesować ich wzajemnym oddziaływaniem oraz łącznym wpływem na finalny przekaz. Zamiast rozstrzygać, czy ważniejsza jest forma, czy treść, lepiej jest zadbać o spójność tego, co komunikujemy słowami z tym, co mówi nasze ciało. Wszelkie rozbieżności w tym zakresie mogą prowadzić do zgrzytów i sprowadzić rozmowę na manowce.

Podstawowa różnica między byciem asertywnym a agresywnym polega na tym, jak nasze słowa i zachowanie wpływają na prawa i samopoczucie innych. 

Sharon Anthony Bower

Test asertywności – jak asertywny/a jesteś?

Poniżej znajduje się zestaw pytań, które pomogą Ci lepiej poznać aktualny poziom Twojej asertywności. Asertywność jest umiejętnością, którą można nabyć, a ten niepsychometryczny test pomoże Ci określić, czy trening asertywności jest tym, czego potrzebujesz.

Test asertywności ułatwi Ci identyfikację obszarów, w których możesz potrzebować dodatkowego wsparcia lub praktyki. Odpowiadając na proste pytania, zrozumiesz, w jakim stopniu jesteś w stanie skutecznie komunikować swoje granice, wyrażać swoje myśli i uczucia oraz jak właściwie radzić sobie z konfliktami. Co więcej, może Ci to pomóc zrozumieć, jak własne braki w asertywności wpływają na Twoje relacje i samopoczucie.

Zapraszamy do szczerego i pełnego refleksji wykonania poniższego ćwiczenia w formie testu. Odpowiedz sobie szczerze na poniższe pytania.

1. Czy w Twoim życiu są momenty, kiedy trudno Ci mówić za siebie, wyrażać i prezentować swoje zalety i umiejętności?
2. Czy kiedy jesteś na przyjęciu, to zauważasz, że unikasz kogoś, bo nie wiesz, co powiedzieć? Czy podobne zjawisko przeszkadza Ci w innych sytuacjach?
3. Czy często zdarza Ci się znaleźć w sytuacji, w której ktoś Cię wykorzystuje, a Ty nie potrafisz zareagować w sposób racjonalny?
4. Czy doświadczasz momentów, kiedy zdajesz sobie sprawę (czasami po fakcie), że zostałeś/łaś niesprawiedliwie skrytykowany/na, ale brakuje Ci słów, żeby się obronić?
5. Czy bywasz nieśmiały/a w przekazywaniu swoich pomysłów lub dzieleniu się swoimi przemyśleniami?
6. Gdy czyjeś zachowanie Ci nie odpowiada, masz problem z mówieniem o tym otwarcie?
7. Czy trudno jest Ci przeciwstawić się ludziom na wyższych stanowiskach?
8. Czy zdarza Ci się wielokrotnie rozpamiętywać słabsze momenty z przeszłości, wymyślając ich lepsze alternatywne zakończenia?

Jeśli Twoje odpowiedzi brzmiały twierdząco na więcej niż trzy z powyższych pytań, może to oznaczać, że w Twoim życiu występują sytuacje, które wymagają bardziej asertywnego zachowania. Dobra wiadomość dla Ciebie jest taka, że asertywność jest cechą zdolnościową. Oznacza to, że jak każdą umiejętność, można ją trenować i rozwijać. Konkretne wskazówki, jak to zrobić, znajdziesz w naszym kolejnym artykule (Jak być asertywnym?). Zanim jednak przejdziesz do działania, pamiętaj o trzech podstawowych kwestiach.

Pierwszym etapem w treningu asertywności jest rozwój świadomości własnych potrzeb i traktowania ich jako – z zasady – równo-warte i analogiczne do potrzeb innych ludzi. To właśnie potrzeby i wytwarzana przez nie motywacja do działania pomagają nam zbudować trwałą zdolność do bycia asertywnym.

Kiedy będziesz już mieć jasność co do tego, czego potrzebujesz, o co chcesz walczyć, lub czego bronić, przyjdzie czas na trening ujawniania tego światu. Postaraj się pamiętać o tym, aby wyrażać się w sposób bezpośredni i szczery, szanując prawa i godność innych osób. To może brzmieć prosto, ale w rzeczywistości często stanowi to niemałe wyzwanie. Najlepiej jest rozłożyć proces nauki na mniejsze kroki i konsekwentnie je realizować. Pamiętaj, że nie musisz być mistrzem od razu. Zacznij od prostych rzeczy i stopniowo dodawaj kolejne elementy rozpisane we wspomnianym przed chwilą tekście (Jak być asertywnym?).

W trzecim etapie przyjrzyj się temu, czy masz poczucie winy niedługo po podjętej próbie asertywnej komunikacji? Jest to bardzo częste uczucie doświadczane przez osoby początkujące na tej ścieżce. Ważne jest, aby się tym nie zniechęcać i próbować dalej mimo wszystko. Dużą pomocą w tym procesie może być dla Ciebie zaufana osoba, która będzie wzmacniała Cię w przekonaniu o słuszności Twoich działań, prawie do zaspokajania potrzeb i odczuwania własnych emocji. Jeśli się nie poddasz, szybko się przekonasz, jak łatwiej może Ci się żyć. Możesz nam wierzyć, lub nie, ale jesteśmy przekonani, że już nie zawrócisz z tej drogi. Warto też pamiętać, że wiele osób było w tym samym punkcie, co Ty. Obserwując ich dzisiaj nie uwierzył(a)byś, że kiedyś mogli mieć podobne problemy do Twoich.

Asertywność – definicja

Jak możemy zdefiniować asertywność? Nurt ten, a w zasadzie trening asertywności zdobywa na popularności w ostatnich latach, stając się coraz bardziej cenioną cechą i podejściem do życia. Wraz z nasilającą się modą na troszczenie się o własne samopoczucie i wolność osobistą tworzy to wyśmienite warunki do szerokiej zmiany społecznej.

Różni badacze i myśliciele definiują asertywność na różne sposoby, jednak podobieństwa w tych definicjach są oczywiste. Schwartz (2001) widzi w asertywnej komunikacji zdolność do uczciwego, bezpośredniego i odpowiedzialnego wyrażania siebie, uwzględniając własne prawa, wartości, emocje (pozytywne i negatywne emocje) i przekonania. Z kolei dla Chopry i Kanji (2010), asertywność wiąże się z głęboką świadomością i szacunkiem dla własnych i cudzych potrzeb – fizycznych, emocjonalnych, psychicznych i intelektualnych. Pfeiffer (2010) definiuje asertywność jako umiejętność jasnego wyrażania potrzeb, uczuć i pragnień, jednocześnie szanując prawa innych. Powszechnie uznaje się, że asertywność w sensie naukowym oznacza postawę, która umożliwia nam pewną i skuteczną komunikację – dając nam siłę do bycia w zgodzie z własnym “ja”. To jest siła, która sprawia, że jesteśmy autentyczni i konsekwentni wobec siebie i innych.

Asertywność – psychologia

Rozważając temat asertywności jako postawy, należy w niej wyróżnić trzy, wzajemnie na siebie wpływające, główne elementy:

• Element poznawczy – obejmuje nasze przekonania, sądy, opinie i założenia na temat innych osób i naszych relacji z nimi. To jest miejsce, w którym tworzymy naszą koncepcję “Ja” i określamy nasze granice.
• Element afektywny – dotyczy naszych emocji wobec innych. Nasze emocje są często wskaźnikiem tego, jak dobrze radzimy sobie z asertywnością.
• Element behawioralny – dotyczy naszych zachowań wobec innych. To jest obszar, w którym praktykujemy asertywność, wyrażając nasze “Ja” i broniąc naszych granic.

Mówiąc prościej, asertywna postawa składa się z:

• przekonań takich jak: “Moje potrzeby są ważne.” “Mam prawo nie zgodzić się na coś, czego nie chcę.” “Nie muszę poświęcać ważnych dla mnie spraw, aby spełniać oczekiwania obcych mi osób”.
• emocji: złości, dyskomfortu, rozczarowania… te wszystkie nieprzyjemne emocje są ważnym i cennym impulsem do tego, aby przedstawić Twój punkt widzenia i zakomunikować własne oczekiwania co dalszego rozwoju sytuacji.
• zachowań: w tym przypadku najczęściej są to słowa, takie jak: “Nie zgadzam się na to.” “Z całym szacunkiem, nie mogę spełnić Twojej prośby.” “Proszę weź pod uwagę, że jest dla mnie ważne…, dlatego tym razem wolał(a)bym, abyśmy jednak zrealizowali mój plan”.

Definicje asertywności

Asertywność jest różnie definiowana w literaturze, Schwartz (2001) uznaje asertywną komunikację za wyrażanie siebie uczciwie, bezpośrednio i odpowiedzialnie, biorąc pod uwagę swoje prawa, wartości, emocje i przekonania. Według Chopra  i Kanji (2010) jest to świadomość i poszanowanie zarówno własnych, jak i cudzych potrzeb fizycznych, emocjonalnych, psychicznych i intelektualnych. Tymczasem Pfeiffer (2010) opisuje to jako jasne wyrażanie potrzeb, uczuć i pragnień bez naruszania praw innych.

Alberti i Emmons (2008): Asertywność to zdolność do wyrażania uczuć, przekonań, opinii i pragnień w bezpośredni, uczciwy i odpowiedni sposób, szanując jednocześnie prawa i godność innych osób.

R. J. R. Blair (2003): Asertywność to postawa umożliwiająca jednostce obronę swoich praw i granic bez naruszania praw innych. To zdolność do bycia otwartym na potrzeby innych, ale jednocześnie do utrzymania własnego stanowiska, gdy jest to konieczne.

Daniel Goleman (1995): Asertywność jest zdolnością do wyrażania swoich uczuć i praw w sposób otwarty, szczery i bezpośredni, przy jednoczesnym poszanowaniu praw innych osób.

Wolpe i Lazarus (1966): Asertywność to zdolność do wyrażania uczuć, przekonań, opinii i pragnień w bezpośredni, uczciwy i odpowiedni sposób, nie wywołując przy tym niezdrowych konfliktów czy poczucia winy.

Salter (1949): Asertywność to komunikacja, która opiera się na szczerości, otwartości, akceptacji siebie i innych oraz pozwala na wyrażanie swoich praw i potrzeb w sposób odpowiedzialny i szanujący prawa innych.

Rathus (1973): Asertywność to zdolność do stawiania sobie celów i dążenia do ich osiągnięcia, jednocześnie szanując prawa innych i utrzymując pozytywną samoocenę.

Lazarus i Fay (1975): Asertywność to zdolność do bycia bezpośrednim, szczerym i otwartym w komunikacji z innymi, bez naruszania ich praw lub wywoływania niezdrowych konfliktów.

Zachowania asertywne

Zachowania asertywne obejmują szereg umiejętności, takich jak:

• Wyrażanie własnych opinii i ocen, przy jednoczesnym poszanowaniu prawa innych osób do posiadania odmiennych punktów widzenia.
• Jasne i bezpośrednie wyrażanie własnych emocji.
• Określanie i obrona swoich granic psychologicznych.
• Radzenie sobie z aluzjami i komunikatami nie wprost.
• Umiejętność radzenia sobie z częściowo uzasadnionymi pretensjami ze strony innych.
• Akceptowanie pochwał bez zakłopotania.

Asertywność polega na równowadze między tymi elementami. Jeśli ktoś posiada umiejętności asertywne, ale nie są one zgodne z jego przekonaniami i emocjami, może być odbierany jako niespójny lub manipulacyjny.

Rozwój asertywności powinien obejmować refleksję na temat praw osobistych, zmianę nastawień, które prowadzą do impulsywnych lub manipulacyjnych zachowań, a także rozwijanie umiejętności rozpoznawania swoich uczuć w różnych sytuacjach i traktowanie ich jako ważnych sygnałów w podejmowaniu decyzji.

Asertywność nie polega na agresji, manipulacji czy uległości. Jest to stanowcza, ale szanująca innych postawa, która pozwala nam skutecznie komunikować nasze potrzeby i oczekiwania.

„Nikt nie może sprawić, że poczujesz się gorszy bez Twojej zgody”.

Eleanor Roosevelt

Zachowania asertywne – przykłady

• Przykład 1: Anna jest na spotkaniu zespołu w pracy. Jej szef nieustannie jej przerywa, kiedy próbuje przedstawić swoje pomysły.
• Zachowanie: Anna odważnie, ale spokojnie mówi: “Panie Marcinie, proszę pozwolić mi skończyć moje myśli. Chciałabym przekazać pełny obraz mojego pomysłu.”
• Dlaczego to zachowanie jest asertywne? Anna szanuje swoje prawo do wyrażania swojego zdania oraz dba o swój wizerunek w sposób racjonalny. Jest asertywna, ale nie agresywna.

---

• Sytuacja 2: Jan jest na obiedzie z przyjaciółmi. Jego przyjaciel naciska, aby zamówił dodatkowy deser, mimo że Jan nie chce go.
• Zachowanie: Jan grzecznie, ale stanowczo mówi: “Dziękuję za sugestię, ale jestem już pełny. Chciałbym zakończyć obiad na tym, co już zjadłem.”
• Dlaczego to zachowanie jest asertywne? Jan stawia granicę i wyraża swoje potrzeby bez obawy o odrzucenie czy krytykę.

---

• Przykład 3: Karolina jest na spotkaniu, na którym jeden z kolegów ciągle robi żarty na jej temat, co ją niepokoi.
• Zachowanie: Karolina mówi koledze po spotkaniu: “Czuję się niekomfortowo, gdy robisz żarty na mój temat. Czy możemy o tym porozmawiać?”
• Dlaczego to jest asertywne zachowanie? Karolina wyraża swoje uczucia i prosi o zmianę zachowania, zamiast biernie tolerować sytuację.

---

• Sytuacja 4: Paweł ma problemy z zasypianiem, ponieważ jego współlokator zawsze późno wraca do domu i robi hałas.
• Zachowanie: Paweł mówi: “Czy mógłbyś starać się być cichszy, kiedy wracasz późno w nocy? Mam problemy ze snem i to by mi bardzo pomogło.”
• Dlaczego to zachowanie jest asertywne? Paweł wyraża swoje potrzeby i prosi o zmianę zachowania, zamiast cierpieć w ciszy.

---

Zachowania asertywne w pracy i w domu – przykłady

• Przykład 5: Katarzyna ma bardzo napięty harmonogram, a jej przyjaciółka prosi ją o pomoc w przeprowadzce.
• Zachowanie: Katarzyna mówi: “Chciałabym Ci pomóc, ale niestety nie mam teraz na to czasu. Może mogłabym pomóc Ci w inny sposób, kiedy będę mniej zajęta?”
• Dlaczego to jest asertywne zachowanie? Katarzyna szanuje swoje granice czasowe i jednocześnie stara się znaleźć kompromis, aby pomóc przyjaciółce.

---

• Sytuacja 6: Robert jest na spotkaniu zespołu, gdzie jeden z kolegów z pracy ciągle dominuje rozmowę.
• Zachowanie: Robert mówi: “Chciałbym podzielić się swoimi myślami na ten temat. Czy możemy dać też szansę innym, aby wyrazili swoje opinie?”
• Dlaczego to zachowanie jest asertywne? Robert szanuje swoje prawo do wyrażania opinii i jednocześnie zachęca do szerszego udziału w rozmowie.

---

• Przykład 7: Julia dostaje od swojego szefa zadanie, które nie jest zgodne z jej obowiązkami służbowymi.
• Zachowanie: Julia mówi: “To zadanie wydaje się być poza zakresem moich obowiązków. Czy moglibyśmy omówić, jak to wpisuje się w moje obecne role?”
• Dlaczego to jest asertywne zachowanie? Julia stawia granice w swojej pracy, jednocześnie szukając klarowności co do swoich obowiązków.

---

• Sytuacja 8: Tomasz jest na spotkaniu rodzinnym, gdzie jego wujek ciągle krytykuje jego wybór kariery.
• Zachowanie: Tomasz mówi: “Rozumiem, że masz swoje opinie na temat mojej kariery, ale cenię to, co robię i jestem zadowolony z mojego wyboru.”
• Dlaczego to zachowanie jest asertywne? Tomasz szanuje swoje decyzje i nie pozwala na negatywną ocenę innych osób wpływać na jego poczucie własnej wartości.

Asertywna komunikacja

Analiza literatury naukowej pokazuje, że asertywność to coś więcej, niż tylko możliwość komunikowania się i interakcji z innymi. Bycie asertywnym polega na rozwijaniu samoświadomości i uważnym zrozumieniu zarówno siebie, jak i uczuć innych (Pfafman, 2020). Wymaga wyrażania myśli i potrzeb w odpowiedni sposób, z poszanowaniem praw innych i komunikowaniem własnych pragnień bez narażania własnych przekonań (Parmaksiz, 2019).

Jednostka nie komunikuje się asertywnie, jeśli nie respektuje praw swoich i innych, nie wyraża swoich żądań w odpowiedni sposób, robi coś, czego nie chce, aby nie martwić innych ludzi. Z tego punktu widzenia nie jest prawidłowe ocenianie asertywności jako jedynie umiejętności bycia społecznym i komunikowania się z każdym (Thompson i Wang, 2022). Aby naprawdę ucieleśniać asertywność, konieczne jest zachowanie zdrowej równowagi między honorowaniem własnych granic a uwzględnianiem potrzeb osób wokół nas.

Poczucie własnej wartości danej osoby zależy w dużej mierze od jej zdolności do ochrony siebie. Jeśli będziemy zbyt pasywni. to ryzykujemy, że zostaniemy wykorzystani. Nasza nieśmiałość i niezdecydowanie raczej na pewno obróci się przeciwko nam. Daje to przestrzeń i zachętę innym ludziom do wykorzystania nas (pamiętajmy, że taka ocena jest zawsze subiektywna).  Z drugiej strony, jeśli będziemy zachowywać się jak tyrani i obrażać innych, to będą oni starali się trzymać z dala od nas. Ważne jest, aby wypośrodkować te dwa skrajne podejścia. Równowaga, która może być ustanowiona pomiędzy posłuszeństwem a byciem agresywnym jest podstawą asertywności (Thompson i Wang 2022).

Thompson i Wang (2022) podkreślają znaczenie uwzględniania płci, kultury i klasy przy ocenie asertywności. Ogólnie rzecz biorąc, męska asertywność jest akceptowana, podczas gdy kobieca asertywność może być postrzegana jako destrukcyjna. Różne oczekiwania kulturowe mogą prowadzić do sprzecznych pomysłów na temat tego, co stanowi asertywność; na przykład w niektórych kulturach Wschodu tradycyjne wartości mogą być sprzeczne z pojęciem samostanowienia. Podobnie, doświadczenia i normy w kręgach klasy średniej niekoniecznie przekładają się na społeczności klasy robotniczej. Dlatego ważne jest, aby ocenić asertywność dokładnie i z wyczuciem, biorąc pod uwagę mnogość wpływów innych czynników.

Zdobycie umiejętności asertywnej komunikacji i trafnego wyrażania siebie jest umiejętnością, którą należy rozwijać. Nikt nie jest asertywny w każdej sytuacji – można emanować asertywnością wobec obcych, ale pozostać biernym wobec własnej rodziny (lub odwrotnie). Wiedza, kiedy i gdzie być asertywnym, jest kwestią wyboru i rozeznania – tej umiejętności można się nauczyć z czasem (McSweeney i inni 2022).

Podejmowanie asertywnych decyzji wymaga odwagi wraz z przenikliwą świadomością własnych potrzeb, pragnień i granic. Nauczenie się bycia asertywnym wiąże się z umiejętnością decydowania o tym, kiedy i gdzie wyrażać siebie. Wtedy możemy przyjąć, że jesteś asertywni i żyć w pełni autentycznie bez wyrzutów sumienia.

Osoba asertywna

Osoba asertywna cechuje się zdolnością do wyrażania swoich uczuć, poglądów i potrzeb w sposób bezpośredni, stanowczy i jednocześnie szanujący prawa innych. Cechy osoby asertywnej obejmują zdolność do reagowania w sposób nieuległy na sytuacje, które naruszają jej prawa lub komfort.

Taka postawa – asertywna – chroni psychiczne terytorium nasze i innych osób, pozwalając na budowanie zdrowych i harmonijnych relacji z innymi ludźmi. Asertywna osoba ma adekwatny do rzeczywistości obraz własnej osoby, potrafi zobaczyć swoje mocne strony, ale też jest świadoma swoich słabszych aspektów. Stawia sobie realistyczne cele, dzięki czemu nie naraża się na frustrację z powodu zbyt trudnych zadań. Osoba asertywna doskonale zdaje sobie sprawę, że nikt nie rodzi się z pełnym pakietem umiejętności asertywnych, dlatego nieustannie ćwiczy tę zdolność, wykorzystując praktyczne wskazówki, czy to w formie poradników dostępnych w księgarniach, czy poprzez uczestnictwo w specjalistycznych szkoleniach.

Dlaczego warto rozpoznawać osoby asertywne? Kluczowe cechy osoby asertywnej, takie jak szacunek dla własnych praw i praw innych, umiejętność wyrażania swoich myśli i uczuć oraz zdolność do asertywnego komunikowania się, sprawiają, że interakcje z takimi osobami są znacznie bardziej otwarte i efektywne. Osoba asertywna to ktoś, kto nie tylko zna swoje prawa, ale także szanuje prawa innych.

Ta zdolność do zrównoważonej interakcji i efektywnej komunikacji jest niezbędna w wielu aspektach życia, zarówno zawodowego, jak i prywatnego. Jaka jest osoba asertywna? Jest to osoba, która potrafi mówić “nie”, gdy jest to konieczne, a także “tak”, gdy ma to sens dla niej.

Uznanie tych cech i umiejętność rozpoznania osób asertywnych w naszym otoczeniu może nam pomóc w nawiązywaniu bardziej satysfakcjonujących i zdrowych relacji. Pozwoli nam to też na lepsze zrozumienie i wykorzystanie naszego własnego potencjału asertywności.

Osoba asertywna – co to znaczy być asertywnym?

Osoba asertywna vs. nieasertywna

Różnice pomiędzy osobą asertywną a nieasertywną są znaczące i mają istotne konsekwencje dla ich doświadczeń życiowych. Osoba asertywna potrafi stanowczo i zdecydowanie komunikować swoje potrzeby, poglądy i emocje, szanując przy tym prawa innych. Tymczasem osoba nieasertywna często boryka się z problemami, które są efektem nieumiejętności wyrażania swoich uczuć i potrzeb.

Niejednokrotnie uległy (lub agresywny) styl komunikacji prowadzi do sytuacji, w której czyjeś prawa są łamane, a osoba poszkodowana sama nie potrafi zareagować w sposób adekwatny do sytuacji. Często osoby nieasertywne mają problemy z samoakceptacją i poczuciem własnej wartości. Mają przekonanie, że są mniej wartościowe. Brak asertywności często oznacza trudność z odmawianiem, co w konsekwencji prowadzi do odczuwania stresu i frustracji.

W przeciwieństwie do osoby asertywnej, nieasertywna osoba może mieć trudności z ochroną swojej psychicznej przestrzeni przed innymi osobami, co z kolei może prowadzić do konfliktów i napięć w relacjach z innymi ludźmi.

Osoba asertywna – cechy:

Osoby asertywne:

1. Mają zaufanie do siebie. 

Trzeba posiadać pewien poziom wiary w siebie, aby być asertywnym. Świadomość swoich upodobań, antypatii i granic jest kluczowa. Niektórzy ludzie mają trudności z samodzielnym podejmowaniem decyzji. Jeśli to brzmi dla Ciebie znajomo, jest to twoja szansa na lepszy wgląd we własne preferencje. Spójrz na rzeczy wokół siebie i zacznij formułować opinie; czy interesujesz się daną czynnością, ponieważ jesteś autentycznie zainteresowany uczestniczeniem w niej samodzielnie, czy też angażujesz się w nią, ponieważ wszyscy inni to robią?

2. Są pewne siebie

Ludzie asertywni posiadają niezachwianą pewność siebie, rozumieją, że nikt nie jest doskonały, ale mimo to celebrują swoje autentyczne ja. Ta pewność siebie wyłania się z wglądu we własne mocne oraz uznania swojej ludzkiej słabości. Taki sposób myślenia rodzi pokorę i sprzyja rozwojowi – ponieważ to właśnie poprzez przyjęcie niedoskonałości można zdobyć siłę i determinację, aby stać się lepszym.

3. Szanują opinie innych osób

Ludzie, którzy chcą budować relacje w oparciu o asertywną komunikację, rozpoznają i cenią perspektywy otaczających ich osób, nawet jeśli nie zawsze się z nimi zgadzają. Asertywne osoby czują się upoważnione do dzielenia się własnymi myślami i uczuciami na dowolny temat bez uciekania się do poniżania. Weźmy na przykład prawo aborcyjne: asertywne usposobienie pozwala osobie wyrazić swoje opinie bez umniejszania przekonań innych, tworząc klimat, w którym może odbywać się dialog.

Szacunek jest istotną postawą, którą asertywni starają się pielęgnować i rozszerzać na otaczający ich świat. Po pierwsze, odrzucają wszelkie formy przemocy lub nadużyć jako środek komunikacji lub rozwiązywania problemów. Zamiast tego używają szacunku do samego siebie i szacunku dla innych jako podstawy do rozwiązywania sporów i obrony swojej godności. Ta postawa odnosi się również do poglądów na koncepcje, idee i ideologie. Nawet jeśli ktoś się z nimi nie zgadza, asertywna jednostka nadal rozpozna wartość wszystkich ludzi i ich dążeń. Utrzymanie tego standardu to sposób, w jaki asertywni ludzie demonstrują swoje zrozumienie tego, czym jest prawdziwy szacunek.

„Pewność siebie to wiedzieć, kim się jest i nie zmieniać tego ani trochę z powodu tego, że czyjaś wersja rzeczywistości nie jest twoją rzeczywistością.”

Shannon L. Alder

Cechy osoby asertywnej c.d.

4. Walidują uczucia innych osób

Zamiast lekceważyć uczucia innej osoby, asertywna osoba może je potwierdzić. Na przykład, gdy ktoś mówi: “Jesteś głupi, że się na to wściekasz”, asertywna odpowiedź może brzmieć: “Rozumiem, że widzisz to inaczej, ale twardo podtrzymuję swoją decyzję”. Wszyscy ludzie pragną, aby ich emocje zostały usłyszane i zrozumiane. Dlatego umiejętność wyrażania i otrzymywania empatycznego zrozumienia jest niezbędna do budowania autentycznego dialogu.

5. Mają samokontrolę i stabilność emocjonalną

Asertywni ludzie posiadają samokontrolę, która pozwala im zachować spokój i koncentrację w trudnych chwilach. Nie oznacza to, że nie doświadczają silnych emocji, takich jak gniew lub strach, ale mają wewnętrzną siłę potrzebną do wyrażania swoich uczuć, nie pozwalającą im wymknąć się spod kontroli. Starają się stworzyć atmosferę, która zachęca do stabilności emocjonalnej u innych i są współczujący dla wszystkich ludzi w dążeniu do zrozumienia, zamiast po prostu obwiniać i zawstydzać. W ten sposób asertywne osoby wprowadzają poczucie harmonii do napiętych sytuacji, umożliwiając wszystkim zaangażowanym znalezienie równowagi.

6. Są niezależne emocjonalnie

Asertywne osoby mają siłę, aby tolerować i akceptować odrzucenie lub obojętność ze strony otaczających ich osób. Niezachwiani w obliczu potencjalnej dezaprobaty, pozostają niezłomni w swoich przekonaniach i żyją zgodnie z wartościami, które są im prawdziwe. Chociaż uznanie ze strony innych byłoby mile widziane, nie działają po to, by otrzymać aprobatę z zewnątrz, a raczej po to, by być w zgodzie ze swoimi przekonaniami, wiarą i potrzebami. Jak każdy, osoby asertywne chciałyby być uznane i zaakceptowane przez innych. Jeśli jednak tak się nie stanie, nie wpadną w pokusę działania wbrew własnemu sumieniu.

„Nieszczerość jest zawsze słabością; szczerość nawet w błędzie jest siłą.”

George Henry Lewes

7. Szczerze odnoszą się do innych

Zamiast chować się za kłamstwami i nieszczerością, przyjmują swoje prawdziwe ja, aby stworzyć zaufanie i pielęgnować trwałe relacje. W związku z tym zabierają głos, gdy mają inną opinię, ale starają się unikać protekcjonalnego tonu. Co więcej, są selektywni, jeśli chodzi o nawiązywanie przyjaźni, wybierając tylko tych towarzyszy, z którymi czują autentyczną więź. Krótko mówiąc, asertywni ludzie stawiają na pierwszym miejscu prawdziwe więzi i odrzucają wszelkie ukryte motywy. Nie są motywowani przez korzyści, ale raczej przez przekonania.

8. Są dobrymi słuchaczami

Angażują się w rozmowy z innymi i potrafią uważnie słuchać. Podczas pracy z grupami lub parami często obserwuje się tendencję uczestników do skupiania się na swojej reakcji. Nieumyślnie przestają oni tym samym zwracać uwagę na to, co jest komunikowane przez nadawcę. Ten brak uważnego słuchania psuje dialog i sprawia, że obie strony czują się niewysłuchane. Jeśli chcesz być asertywnym słuchaczem, (1) nawiąż kontakt wzrokowy, (2) daj rozmówcy możliwość dokończenia tego, co ma do powiedzenia, oraz – co niestety rzadko spotyka się w codziennej komunikacji – (3) sparafrazuj, czyli powtórz usłyszany komunikat w celu upewnienia się, czy dobrze usłyszałeś/łaś to, ktoś chciał Ci przekazać. 

9. Umieją wyznaczać granice

Osoby asertywne są biegłe w rozumieniu i wyznaczaniu swoich granic. W konfrontacji z tymi, którzy próbują je naruszyć, wiedzą, kiedy nadszedł czas, aby stanowczo zakończyć rozmowę. Ponadto nie zawsze muszą zgadzać się na oczekiwania innych. Mogą śmiało wyrażać siebie bez generowania negatywnych emocji lub konfliktów. Umiejętność spokojnego i jasnego powiedzenia “nie” jest cechą charakterystyczną asertywności.

10. Umieją rozwiązywać problemy i dążyć do kompromisu

W dążeniu do asertywności konieczne jest rozwijanie umiejętności kompromisu. Negocjowanie w sposób, który uwzględnia potrzeby obu stron, nie zawsze gwarantuje, że każda ze stron spełni wszystkie swoje życzenia. Kompromis zapewnia jednak, że niektóre pragnienia zostaną zaspokojone. Idąc na kompromis, pokazujemy, że usłyszeliśmy i wzięliśmy pod uwagę wymagania naszego rozmówcy. W konsekwencji staramy się stworzyć rozwiązanie, które zadowoli wszystkich zaangażowanych. To podejście do rozwiązywania problemów pozwala zachować równowagę między naszym własnym pragnieniem osiągnięcia wyniku a szacunkiem dla punktu widzenia innych.

11. Częściej są ekstrawertykami niż introwertykami

Badania Sims (2017) wykazały, że osoby o wysokim poziomie ekstrawersji wykazują większy poziom asertywności niż introwertycy. Ekstrawertycy mają ogólnie większą łatwość w werbalizowaniu własnych myśli, preferencji i uczuć, stąd też prościej im jest bronić swoich granic nawet w niekomfortowych relacyjnie sytuacjach. Nie oznacza to, że jeśli jesteś introwertykiem, to nie masz szans stać się osobą asertywną. Oznacza to jedynie, że może kosztować Cię nieco więcej wysiłku. Ujawnianie siebie nie jest dla Ciebie czymś naturalnym, a co dopiero walka lub obrona czegoś we własnym imieniu. Przy odpowiednim poziomie samodeterminacji możesz się jednak tego nauczyć. Praktyka czyni mistrza… o ile nie spędzisz całego dnia na rozgrzewce.

12. Są inteligentne emocjonalnie 

Inteligencja emocjonalna to zasób, który, jeśli jest efektywnie wykorzystany, mimowolnie owocuje asertywną postawą. Według koncepcji Mayera i Saloveya (1993) składa się z czterech składowych zdolności: (1) percepcji, (2) rozumienia, (3) integrowania i (4) regulowania emocji własnych i innych osób. Wiedząc, co czujesz Ty, widząc, co mogą czuć inni, i wiedząc, jak Twoje słowa mogą wpłynąć na innych, możesz śmiało formułować swoje myśli w oparciu o opisane wyżej zasady. Mając braki w zakresie odbierania emocji (czy to własnych, czy cudzych) a także nie mając pomysłu na to, z jaką reakcją się spotkasz po wypowiedzeniu tego, co myślisz, z pewnością trudniej jest Ci wykształcić u siebie prawdziwie asertywną postawę. W takim wypadku dobrym pierwszym krokiem może się okazać trening inteligencji emocjonalnej (więcej informacji znajdziesz tutaj), do którego Cię serdecznie zapraszamy.

Asertywność będzie wówczas niejako skutkiem ubocznym Twojego rozwoju na szerszą skalę. Takie kompleksowe podejście pozwoli Ci zadbać o wszystkie warunki potrzebne do tego, aby stać się asertywną osobą i na tej bazie budować satysfakcjonujące relacje.

Asertywność – słowo na koniec

Zdradzimy Ci pewien sekret. Nie ma osób na 100% asertywnych, czyli takich, które mężnie bronią siebie we wszystkim, co mówią i robią. Czasami po prostu trzeba pójść na większy niż mniejszy kompromis. Czasami, dla większego dobra, warto jest odpuścić, aby relacja zyskała w dłuższej perspektywie. Rozpoznanie tego, kiedy walczyć, a kiedy odpuścić, jest kwestią dobrego rozeznania, do którego również jest potrzebna wysoka inteligencja emocjonalna. Nic co ludzkie nie jest kompletne. Aby osiągnąć swój cel, wystarczy po prostu próbować. Krok po kroku, z każdym nowym wysiłkiem, możemy czynić postępy.

Kontynuacja artykułu:

Jak być asertywnym? Ćwiczenia, wskazówki, droga do asertywności

Asertywność – bibliografia:

Blair, R. J. R. (2003). “Responding to the emotions of others: Dissociating forms of empathy through the study of typical and psychiatric populations”. Consciousness and Cognition, 12(4), 698-718.

Chopra, P. K., & Kanji, G. K. (2010). Emotional intelligence: A catalyst for inspirational leadership and management excellence. Total quality management, 21(10), 971-1004.

Daniel Goleman, “Inteligencja emocjonalna”, Media Rodzina, 1997.

Jones, S. E., & LeBaron, C. D. (2002). Research on the relationship between verbal and nonverbal communication: Emerging integrations. Journal of communication, 52(3), 499-521.

Lazarus, A. A., & Fay, A. (1975). “I can if I want to”. New York, NY: William Morrow.

McSweeney, J. J., McSweeney, K. T., Webb, J. W., & Devers, C. E. (2022). The right touch of pitch assertiveness: Examining entrepreneurs’ gender and project category fit in crowdfunding. Journal of Business Venturing, 37(4), 106223.

Parmaksiz, I. (2019). Assertiveness as the Predictor of Adjustment to University Life amongst University Students. International Journal of Instruction, 12(4), 131-148.

Pfafman, T. (2020). Assertiveness. In Encyclopedia of personality and individual differences (pp. 263-269). Cham: Springer International Publishing.

Pfeiffer, R. H. (2010). Relationships: assertiveness skills. Growth Central LLC.

Rathus, S. A. (1973). “A 30-item schedule for assessing assertive behavior”. Behavior Therapy, 4(3), 398-406.

Robert E. Alberti, Michael L. Emmons, “Your Perfect Right: Assertiveness and Equality in Your Life and Relationships” (10th Edition), Impact Publishers, 2008.

Salter, A. (1949). “Conditioned reflex therapy: The direct approach to the reconstruction of personality”. New York, NY: Capricorn Books.

Schwartz, A. E. (2001). Assertiveness: Responsible Communication. Andrew E Schwartz.

Sims, C. M. (2017). Do the big-five personality traits predict empathic listening and assertive communication?. International Journal of Listening, 31(3), 163-188.

Thompson, L., & Wang, C. S. (2022). Advanced Introduction to Negotiation. Edward Elgar Publishing.

Wolpe, J., & Lazarus, A. A. (1966). “Behavior therapy techniques: A guide to the treatment of neuroses”. New York, NY: Pergamon Press.