Złość/gniew u dziecka – badania i wiedza naukowa

Radzenie sobie z gniewem jest ważną częścią życia każdego dziecka. To normalna, podstawowa emocja – ale może być postrzegana jako nieprzyjemna i stresująca. Jeśli chodzi o małe dzieci, to zadaniem rodziców jest pomóc im poradzić sobie z napadami gniewu. Napady wściekłości są normalnym etapem rozwoju emocjonalnego u przedszkolaków – mogą uderzać, gryźć, kopać, płakać i krzyczeć głośniej niż kiedykolwiek!

Napady złości są typowe dla dzieci w wieku 2-4 lat. Badania wykazują, że ten rodzaj emocjonalnej ekspresji złości występuje u: 87% dzieci 1- 2 letnich, 91% dzieci 2 – 3 letnich, 59% dzieci 3 – 4 letnich (Sisterhen, 2022). Te same badania wykazały, że czas okazywania złości zwiększa się, wraz z wiekiem dzieci. Stwierdzono zatem, że: 2-latki wykazują co najmniej dwuminutowe epizody złości; 2-3-latki wykazują co najmniej czterominutowe epizody złości; 4-latki wykazują co najmniej pięciominutowe epizody złości. Wraz z wiekiem stwierdzono, że częstotliwość tych przejawów maleje.

Wynika to w dużej mierze z ulepszonych mechanizmów radzenia sobie ze złością, które pojawiają się wraz z wiekiem, a także zwiększonej zdolności komunikacji. U dziecka wytwarza się powoli okno tolerancji – jak będzie ono szerokie zależy w dużej mierze od rodziców.

Utrzymująca się po tym wieku wysoka częstotliwość epizodów złości jest dla dorosłych, rodziców i wychowawców, sygnałem o deficycie umiejętności radzenia sobie ze złością.

W takim wypadku należy stworzyć odpowiednie okazje, w których dzieci mogłyby ćwiczyć i uczyć się takich umiejętności, przy wsparciu odpowiednich dorosłych np. po treningu inteligencji emocjonalnej. EIExpert został stworzony właśnie po to aby uczyć dorosłych aby Ci mogli rozwijać inteligencję emocjonalną u najmłodszych.

Złość/gniew u dziecka – porcja wiedzy

Po skończeniu 5 lat, częste wybuchy gniewu mogą być oznaką, że nie nauczyły się jeszcze prawidłowo zarządzać swoimi emocjami. Oznacza to, że wciąż muszą się wiele nauczyć na temat właściwej kontroli gniewu. Nadszedł czas, aby rodzice i opiekunowie pomogli wyposażyć ich w niezbędne narzędzia, aby mogli czuć się pewnie w radzeniu sobie z gniewem.

Kiedy dzieci wyrażają swoją wściekłość (gniew/złość), może to być ich sposób na powiedzenie komuś, że coś jest nie tak. Przyczyną mogą być niezaspokojone potrzeby, takie jak senność i głód, a dorośli mogą pomóc powstrzymać te napady złości. Jeśli jest to coś innego to również w tym art. omówimy krok po kroku jak sobie radzić np. z frustracją bo dziecku nie udało się połączyć puzzli lub gdy chcę zabawkę ze sklepu.  

Wyrażanie gniewu jest charakterystyczną oznaką niskiego progu frustracji (małego okna tolerancji). Chociaż niektóre cechy temperamentalne można odziedziczyć, dzieci często uczą się lepiej radzić sobie z uczuciami frustracji wraz z zdobywaniem pozytywnych doświadczeń. Zgodnie z poziomem rozwoju poznawczego, dzieci w tym wieku nie potrafią łatwo dostroić swojej frustracji. Jest ona wywołana sytuacjami, niechcianymi przez nie, ale wymaganymi przez dorosłego. Na przykład trudno im się zgodzić na przerwanie zabawy wieczorem aby pójść się umyć. Mimo to dzieci nadal mogą być zachęcane i pielęgnowane w uczeniu się, jak lepiej radzić sobie z tymi chwilami.

Kiedy rozczarowanie lub smutek ogarnia dziecko, często jest maskowane przez pozornie nieskrępowany gniew. Doskonałym przykładem jest reakcja dziecka na utratę ukochanej zabawki – to, co naprawdę czuje, to żal, ale może okazywać ogromną furię. Prawda może być taka, że dziecko ma niewypowiedziane potrzeby i nauczyło się, że jednym ze sposobów zwrócenia uwagi rodzica jest okazywanie wybuchów gniewu. W miarę upływu czasu zaczynają utożsamiać gniew z korzystnymi skutkami.

Złość/gniew u dziecka – jak działa – przekonaj się na własnej skórze

Aby lepiej zrozumieć jak działa złość i gniew u dziecka. Proszę przeanalizuj ten scenariusz. Został zapożyczony z książki „Positive Discipline in Everyday Parenting.” autorstwa profesor z kanadyjskiego Uniwersytetu w Manitobie pani Joan Durrant. Jest on o kobiecie, ale domyślam się, że większość osób jakie będzie to czytać to kobiety. Tak bardzo bym chciał aby ta moja heurystyka okazała się w przyszłości nieprawdziwa 😉

Po tygodniu ciężkiej pracy wszystko, czego chciałaś, to trochę ciszy i spokoju. Spodziewałaś się, że następny tydzień będzie równie pracowity, więc kiedy Twój partner wrócił do domu w piątek po południu z wiadomością, że jego stary przyjaciel ze studiów i jego rodzina – żona i troje dzieci – przyjeżdża do Was na kilka dni, poczułaś, że wszystkie Twoje plany relaksu zostały wyrzucone przez okno. Powiedziałaś mężowi, że nie zgadzasz się z tym i poprosiłaś go o kompromis, ale on wpadł we wściekłość nazywając Cię samolubną i trzaskając drzwiami sobie poszedł.

Jak byś się czuła w takiej sytuacji?

Najprawdopodobniej to, co byś czuła, to złość, frustracja.

Co byś zrobiła w takiej sytuacji? Jak zareagowałabyś na to, jak zostałaś potraktowana?

Prawdopodobnie byś się wycofała i odizolowała a pózniej okazywała swoje niezadowolenie (np. nie sprzątanie po nim – a po innych członkach rodzin tak), włączanie radia/telewizora aby mu przeszkadzać itd.)

Jakiego rodzaju relacje nawiązałabyś z jego kolegą? Jak wyglądałyby te relacje?

Najprawdopodobniej byłabyś bardzo spięta w obecności tego kolegi i jego rodziny. Twój umysł był by wstanie niepokoju, ponieważ ich zachowanie wydawałoby Ci się nieprzewidywalne.

Czego byś potrzebowała w takich chwilach?

Życzliwego traktowania, bycia wysłuchaną i zrozumianą.

Pozostawiona sam w domu, postanawiasz wyjść na spacer, aby oczyścić umysł. Na ulicy spotykasz koleżankę, która od razu wyłapuje Twój stan emocjonalny. Pyta, czy wszystko w porządku i czy jest coś, co może dla Ciebie zrobić. Zaprasza Cię na filiżankę herbaty i zachęca do opowiedzenia, co cię tak zdenerwowało. Słucha Cię bardzo uważnie, mówi, że może sobie tylko wyobrazić, przez co teraz przechodzisz i proponuje Ci burzę mózgów, abyś mogła znaleźć jakieś rozwiązania dla tej skomplikowanej sytuacji, w której się znajdujesz. Po dobrej rozmowie i filiżance gorącej herbaty zaczynasz czuć się bardziej zrozumiana i zrelaksowana.

Jak byś się czuła w tej sytuacji?

Najprawdopodobniej czułbyś się bezpiecznie, zrozumiana i akceptowana. Pojawiłoby się uczucie zaufania do tej koleżanki.

Jak byś zareagowała?

Starałbyś się być blisko tej osoby i miała ochotę podzielić się z nią wszelkimi problemami, jakie mógłbyś mieć.

Jak wyglądałaby Twoja relacja z tą osobą?

To przeżycie dało by CI poczucie, że Wasza relacja ma z Twojej strony bardzo dużo zaufania.

Pamiętaj, że tak jak pokazuje ten przykład – dzieci również, potrzebują wsparcia aby poradzić sobie z trudną sytuacją, w jakiej się znalazły. Muszą czuć się kochane, bezpieczne, rozumiane i akceptowane.  Jako rodzice możemy pomóc naszym dzieciom radzić sobie z trudnymi emocjami, okazując im miłość, zapewniając poczucie bezpieczeństwa, uważnie słuchając i potwierdzając ich uczucia. Daj im znać, że zawsze będziesz ich wspierała i daj sugestie, jak znaleźć rozwiązania dla wszelkich trudności, z którymi się borykają. Zachęcaj ich Twoim entuzjazmem i współczuciem – kiedy Cię potrzebują!

Złość/gniew u dziecka – porady dla rodziców

Ważne jest, aby rodzice rozpoznali przyczynę, gdy dzieci wykazują złość/gniew.  Każdy moment powinien być traktowany jako okazja do nauki. Umiejętności radzenia sobie ze złością i kontroli emocjonalnej uczy się poprzez pozwalanie dzieciom na doświadczanie i wyrażanie emocji. W przeciwnym razie dzieci nie mają możliwości internalizacji kontroli emocjonalnej ani nauczenia się odpowiednich sposobów okazywania złości.

Złość/gniew u dziecka – co możesz zrobić wcześniej?

1. Przekaż dzieciom swój osobisty przykład

Ilekroć jesteś w trudnej sytuacji, wykorzystaj to jako okazję, aby pokazać dziecku, jak radzić sobie z gniewem i emocjami złości. Pamiętam, jak mój samochód został porysowany na parkingu – byłem wściekły! Ale na szczęście wziąłem kilka głębokich oddechów i pomyślałem o czymś przyjemnym. Mogłem się uspokoić i uświadomić sobie, że i tak niedługo kupuje nowy inny i tej rysy nie będę długo oglądał. Ważne jest, aby pamiętać, że pozostawanie w złości nie pomoże nam znaleźć rozwiązań i że nie możemy zarządzać naszymi emocjami w czasie odczuwanie silnej złości. To jest chwila kiedy trzeba dać sobie czas i np. spojrzeć z boku na tę sytuację. Ja wybrałem zastanowienie się jak będę to postrzegał za rok.

2. Prawidłowe określenie przyczyny złości u dziecka.

Kiedy dzieci okazują gniew/złość, sposób, w jaki rodzice reagują na niego, zależy od ich interpretacji przyczyny. Różne podejścia do radzenia sobie z tymi epizodami mówią wiele o tym, jak duży wpływ ma na nas znaczenie, jakie przypisujemy zachowaniu dziecka. Opracowanie skutecznej reakcji wymaga starannego rozważenia i wrażliwości. Zrobimy to teraz aby pózniej krok po kroku wiedzieć co robić.

Złość/gniew u dziecka – co możesz zrobić w trakcie tej trudnej emocji?

Krok 1 – przeczekać złość

Kiedy dziecko wpada w furię, aby zwrócić na siebie uwagę, najskuteczniejszą reakcją rodziców jest wycofanie się (ale zarazem bycie z dzieckiem tak aby wiedziało, że jesteśmy z nim). Pociąga to za sobą powstrzymywanie się od mówienia, patrzenia na nie lub robienia jakichkolwiek wyrazów twarzy. Zaraz potem ważne jest, aby nagrodzić dziecko pozytywnym wzmocnieniem, gdy tylko zacznie działać w odpowiedni sposób. Takie postępowanie zachęca je do powtarzania bardziej pożądanych zachowań w przyszłości.

Krok 2 – ocenić potrzeby

Kiedy dzieci wściekają się z powodu zmęczenia, dyskomfortu (np. choroby, swędzenia, bólu itd) lub głodu, dorosły musi zapewnić pocieszenie i upewnić się, że ich potrzeby są odpowiednio zaspokojone. Jeśli dzieci mają napad złośliwości, ponieważ nie otrzymują dokładnie tego, czego pragną natychmiast, lub jeśli są w konflikcie z rodzicami o kontrolę to sprawa jest bardziej skomplikowana. Należy potwierdzić uczucia dziecka a następnie przedstawić dwie możliwości w granicach akceptowalnych dla Ciebie jako rodzica.

U mnie wygląda to tak:

„To zrozumiałe, że czujesz się rozczarowany teraz, gdy odcinek kreskówki się skończył. Masz dwie możliwości: pójść do ogrodu do swojego domku lub narysować coś na tablicy w kuchni. Dobra wiadomość jest taka, że jutro będzie dostępny nowy odcinek od dr Rożka! „

W praktyce mój syn wymyśla 3 albo i 4 alternatywę coś w stylu czy może pobawić się swoim dźwigiem a ja na to przystaje.

Co jeśli złość dotyczy porażki jakiej doświadcza dziecko?

Kiedy dziecko wpada we wściekłość z powodu braku umiejętności w czymś (powiedzmy, próbując połączyć klocki). Należy odpowiedzieć w stylu: „To oczywiste, że jesteś teraz naprawdę zły i zirytowany”.  Następnie zapytać się: „Czy potrzebujesz pomocy?” Pamiętajmy, że im bardziej będziemy w tym spokojni i pewni siebie to tym lepszy uzyskamy efekt.

Krok 3 – patrz w przyszłość a nie w teraźniejszość.

„Dzisiaj pracujesz nad tym aby Twoje dziecko za miesiąc lepiej sobie rodziło z emocjami„

Ei Expert

Sposób, w jaki reagujemy na emocjonalny wyraz gniewu dziecka, będzie dyktował jego przyszłe reakcje emocjonalne. Jeśli upomnimy ich za uczucia, zrozumieją, że ich emocje są złe lub nie do przyjęcia. Często dorośli reagują na emocje dziecka w oparciu o swoje emocje. Może okazać się to wielkim błędem. Chcemy aby dziecko teraz było „grzeczne” bo coś robimy np. sprzątamy. Nasze dzisiejsze reakcje określają, w jaki sposób dziecko będzie wyrażać lub tłumić uczucia/emocje w przyszłości. Jeśli karzemy ich za posiadanie emocji, uczymy ich, że te uczucia są nieważne. Możemy wpaść w pułapkę reagowania w oparciu o własne bieżące potrzeby dziecka lub swoje zamiast pamiętać, że teraz uczmy go czegoś bardziej trwałego – radzenia sobie z emocjami.

To teraz będzie z klasyką jaką każdy widział pewnie w swoim życiu 🙂

Co robić gdy dziecko chce coś w sklepie a rodzic nie chce tego kupić?

Jakie myśli ma rodzic wtedy w głowie:

• Jak inni będą oceniać moje rodzicielstwo, jeśli nie mogę zapewnić im odpowiedniego wychowania?
• Czy będą mnie oceniać, że mam „niegrzeczne” dziecko?
• Czy jestem postrzegany jako nieudolny rodzić?

Takie myśli są standardem i niełatwo je przezwyciężyć – jednak można sobie z tym poradzić.

Wejdźmy w ten scenariusz i zastanówmy się nad tymi pytaniami:

• Jak się czujesz w takiej sytuacji?
• Jak zareagujesz w takiej sytuacji?

Pod naporem zażenowania, zawstydzenia i winny pewnie kupisz to coś dziecku. Jednak będzie to odpowiedzią na Twoje emocje a nie pomocą dziecku w nauce panowania nad złością.  Pamiętaj dziecko musi być narażone na sytuacje, w których może nauczyć się tolerować złość/gniew.

Czego dziecko uczy się z tego doświadczenia?

Używania złości – gdy nie może uzyskać tego, czego chce.

Ok, „mądry” tato Rafale co zrobić w takiej sytuacji ?

uczestnik szkolenia z inteligencji emocjonalnej

Ja też kiedyś nie wiedziałem tylko z książek się nauczyłem 😉 – więc przekazuje poparte naukowo i sprawdzone w mojej praktyce jako tata.

5 kroków w razie ataku złości u dziecka w sklepie

Krok 1 –pozostań spokojny – tylko spokój Cię uratuje.
Krok 2 – obserwuje i mów w prosty sposób np.  „Widzę, że jesteś zły”. Zachęć dziecko aby wyraziło swoje emocje np. „Co się stało?”.

Krok 3 – odwołuje się do zasad (której powinieneś mieć ustalane wcześniej) np. „kupujemy tylko rzeczy z listy”. Bądź silny i nie daj się złamać. Pamiętaj tylko spokój Cię uratuje.

Krok 4 – daj dziecku możliwość uspokojenia się najlepiej w jakimś miejscu bardziej intymnym. Możesz zostawić wózek z zakupami w sklepie (ewentualnie powiedzieć pracownikowi, że zaraz wrócisz i udać się w spokojne miejsce).

Krok 5. – jeśli się nie uspokoi po 15 minutach – to udaj się do domu. Zakupy musza poczekać. Gdy już dziecko będzie w dobrej formie dobrze jest na sucho przegadać tę sytuacje i dać dziecku narzędzia do radzenia sobie ze złością (np. spokojne głębokie oddychanie, u mnie sprawdziło się odliczanie – syn sam mi mówi do ilu mam liczyć ) – na naszym treningu z inteligencji emocjonalnej wyposażamy rodziców w konkretne techniki dla dzieci.

Czego dziecko uczy się z tego doświadczenia?
1. Wyrażania złości słowami (dzięki temu zmniejsza się prawdopodobieństwo stosowania zachowań agresywnych przy wyrażaniu złości),
2. Stosowanie zestawu umiejętności radzenia sobie ze złością (oddychanie, odsuwanie się od trudnej sytuacji – już nie widzi tej zabawki/cukierka, czas na uspokojenie,

3. Odraczać nagrody ( w życiu jest niestety tak, że możemy teraz konsumować małe nagrody lub w przyszłości mieć więcej np. dieta – dzisiaj mała przyjemność a w przyszłości zdrowie i piękno).

Złość/gniew u dziecka – jak sobie z tym poradzić? – bibliografia

Durrant, J. E. (2016). Positive discipline in everyday parenting. Stockholm: Save the Children Sweden.

Sisterhen, L. L., & Wy, P. A. W. (2022). Temper tantrums. In StatPearls [Internet]. StatPearls Publishing.