Heurystyki, znane jako „skróty myślowe”, wyposażają nas w szybkość rozwiązywania problemów i wyciągania wniosków. Te strategie skracają czas podejmowania decyzji i pozwalają ludziom funkcjonować bez ciągłego zastanawiania się nad kolejnym krokiem. Istnieją jednak zarówno korzyści, jak i wady heurystyk. Chociaż heurystyki są pomocne w wielu sytuacjach, mogą prowadzić do błędów poznawczych. Uświadomienie sobie tego może pomóc w podejmowaniu lepszych i trafniejszych decyzji.

Heurystyka – definicja

Heurystyka (/hjʊˈrɪstɪk/; od starożytnego greckiego εὑρίσκω (heurískō) „znaleźć, odkryć”) to dowolne podejście do rozwiązywania problemów lub odkrywania które nie gwarantuje, że będzie optymalne, doskonałe lub racjonalne, ale jest wystarczająca do osiągnięcia natychmiastowego i krótkoterminowego celu. Tam, gdzie znalezienie optymalnego rozwiązania jest niemożliwe lub nieopłacalne, można zastosować heurystyki, aby przyspieszyć proces znajdowania satysfakcjonującego rozwiązania. Heurystyki mogą być skrótami myślowymi, które zmniejszają obciążenie poznawcze związane z podejmowaniem decyzji (Myers, 2010).

Heurystyki i błędy poznawcze: Czym są i jak ze sobą współgrają?

Heurystyki i błędy poznawcze są dwoma aspektami tego samego procesu: mechanizmu decyzyjnego. Heurystyki to rodzaj mentalnych skrótów, które nasz mózg wykorzystuje, aby upraszczać procesy decyzyjne. Często korzystamy z heurystyk, kiedy stajemy przed koniecznością szybkiego podjęcia decyzji. Z drugiej strony, błędy poznawcze to błędne wyniki tych uproszczeń. W praktyce, heurystyki stają się błędami poznawczymi, kiedy prowadzą do systematycznych błędów w naszym myśleniu.

Heurystyka a błąd poznawczy: Czy każda heurystyka prowadzi do błędu poznawczego?

Choć heurystyki i błędy poznawcze są ze sobą powiązane, nie każda heurystyka musi prowadzić do błędu poznawczego. Często heurystyki są bardzo użyteczne i pozwalają nam na szybkie reagowanie na sytuacje, które wymagają natychmiastowej decyzji. Jednak w sytuacjach, gdy decyzje są bardziej skomplikowane i wymagają głębszej analizy, heurystyki mogą prowadzić do błędów poznawczych, skoro ignorują one pewne informacje lub nadmiernie upraszczają problem.

Zrozumienie zależności między heurystykami a błędami poznawczymi

Błędy poznawcze i heurystyki są częścią tego samego procesu decyzyjnego, ale odgrywają różne role. Heurystyki to mentalne narzędzia, które pomagają nam w podejmowaniu decyzji, podczas gdy błędy poznawcze to potknięcia, które mogą zaszkodzić jakości naszych decyzji. Zrozumienie tej dynamiki może pomóc nam unikać błędów poznawczych, dokonywać lepszych decyzji i lepiej zrozumieć, jak nasze umysły działają w różnych sytuacjach. Świadomość tego, jak działają heurystyki i kiedy mogą prowadzić do błędów poznawczych, pozwala nam lepiej kontrolować nasz proces decyzyjny.

Heurystyka w psychologii

W dziedzinie psychologii heurystyki są rozumiane jako proste, skuteczne zasady, które zostały wyuczone lub wpojone przez procesy ewolucyjne (Gilovich, Griffin, Kahneman, 2002). Heurystyki uzbrajają nas w „know-how” do rozwiązywania złożonych problemów i wypełniania luk poznawczych. Chociaż są pomocne w większości sytuacji, mogą również prowadzić nas do uporczywych błędów i irracjonalnych uprzedzeń (Lenat, 1982).

Heurystyki a stereotypy

Galen Bodenhausen wraz z zespołem uważają, że stereotypy to rodzaje heurystyk, które ludzie używają do formułowania opinii lub wydawania osądów na temat rzeczy, których nigdy nie widzieli lub nie doświadczyli (1999). Działają one jako skrót myślowy do oceny wszystkiego, od statusu społecznego osoby do tego, czy roślina jest drzewem opartym na założeniu, że jest wysoka, ma pień i liście (nawet jeśli osoba dokonująca oceny mogła nigdy wcześniej nie widzieć tego konkretnego rodzaju drzewa). Stereotypy, po raz pierwszy opisane przez dziennikarza Waltera Lippmanna w jego książce Public Opinion (1922), to obrazy, które mamy w naszych głowach, zbudowane na podstawie doświadczeń, a także tego, co mówi się nam o świecie.

Jak używamy heurystyk

Poruszanie się po naszym ciągle zmieniającym się życiu może być czasami przytłaczające i często stajemy przed szeregiem decyzji. Od tego, co zjeść na śniadanie, po wybór profesi czy zawodu. Heurystyka zapewnia praktyczne możliwości dokonywania wyborów stosunkowo łatwo i bez większego wysiłku. 

Dla wielu z nas heurystyka to taki zaufany pomocnik, który pomaga ci uporządkować nieskończone możliwości i wymyślić solidne odpowiedzi. Załóżmy na przykład, że musisz wybrać między jazdą rowerem a jazdą autobusem – prosta heurystyka może przypominać, że wzdłuż trasy autobusu trwa budowa drogi, więc decydujesz się wyjść wcześniej i jechać rowerem. Heurystyki oferują nam zestaw skrótów myślowych, które pomagają uprościć proces podejmowania decyzji w życiu.

Heurystyka zwykle pojawia się, gdy spełniony jest jeden z pięciu warunków (Pratkanis, 1989):

• gdy mamy do czynienia ze zbyt dużą ilością informacji,
• gdy czas na podjęcie decyzji jest ograniczony,
• gdy decyzja do podjęcia jest nieistotna,
• gdy istnieje dostęp do bardzo małej ilości informacji, które można wykorzystać przy podejmowaniu decyzji,
• gdy odpowiednia heurystyka przychodzi na myśl w tym samym momencie.

Czy heurystyki są dobre czy złe?

Skuteczność heurystyki jest kwestią perspektywy. Z jednej strony mogą udzielić szybkich, zwięzłych odpowiedzi, które przyspieszą proces rozwiązywania problemów. Z drugiej jednak strony mogą prowadzić do błędnych wniosków podczas rozszyfrowywania złożonych interakcji międzyludzkich lub nieznanych scenariuszy. Ostatecznie ważne jest, aby rozważyć wszystkie potencjalne wyniki, zanim zaczniesz polegać na heurystyce przy podejmowaniu ważnej dla Ciebie decyzji.

Rodzaje heurystyk

Istnieje mnóstwo heurystyk, z których każda odgrywa znaczącą rolę w procesach decyzyjnych. Występują one w różnych kontekstach, przesłaniając nam zrozumienie jaki ich używamy i kiedy. Zapoznanie się z naszą lista pozwala być bardziej świadomym ich mechanizmów. Jest to pierwszy krok aby nabyć umiejętność nie korzystanie z heurystyk w momentach kiedy podejmujemy decyzje wymagające refleksyjnego myślenia (np. wybór pracy). 

Heurystyka dostępności

Heurystyka dostępności polega na podejmowaniu decyzji w oparciu o to, jak łatwo jest coś sobie przypomnieć. Na przykład, jeśli myślisz o lataniu i nagle przypomnisz sobie o wielu katastrofach lotniczych, możesz poczuć, że podróż samolotem jest zbyt niebezpieczna i zamiast tego zdecydować się na podróż samochodem. Ponieważ te przykłady katastrof lotniczych tak łatwo przyszły ci do głowy, heurystyka dostępności prowadzi cię do myślenia, że katastrofy lotnicze są częstsze niż w rzeczywistości.

Heurystyka reprezentatywności

Heurystyka reprezentatywności polega na podejmowaniu decyzji poprzez porównywanie obecnej sytuacji z najbardziej reprezentatywnym prototypem mentalnym. Kiedy próbujesz zdecydować, czy ktoś jest godny zaufania, możesz porównać aspekty danej osoby z innymi przykładami mentalnymi, które posiadasz. Starsza kobieta może przypominać Ci twoją babcię, więc możesz od razu założyć, że jest miła, delikatna i godna zaufania. Jest to jednak przykład tendencyjności heurystycznej, ponieważ nie można poznać kogoś godnego zaufania tylko na podstawie jego wieku.

Heurystyka reprezentatywności: Rozpoznawanie wzorców i stereotypów

Heurystyka reprezentatywności polega na ocenie prawdopodobieństwa zdarzenia na podstawie stopnia, w jakim zdarzenie reprezentuje lub jest podobne do stereotypowej kategorii lub grupy. Istotą tej heurystyki jest skłonność do uznawania elementów za typowe dla pewnej kategorii, jeśli są one jej „dobrym reprezentantem”. Niemniej jednak, takie podejście często prowadzi do błędów poznawczych, gdyż często ignoruje istotne statystyki lub prawdopodobieństwo.

Błędy wynikające z heurystyki reprezentatywności: Kiedy stereotypy wpływają na nasze decyzje

Heurystyka reprezentatywności może prowadzić do wielu błędów poznawczych. Błąd koniunkcji i błąd alternatywy to dwa z nich, gdzie prawdopodobieństwo koniunkcji lub alternatywy zdarzeń jest oceniane niepoprawnie. Paradoks hazardzisty i jego odwrotność są innymi błędami, które wynikają z tej heurystyki, gdzie niezależne zdarzenia są traktowane jako zdarzenia zależne. Te błędy ilustrują, jak mocno nasze osądy i decyzje mogą być kształtowane przez stereotypy i przekonania.

Radzenie sobie z heurystyką reprezentatywności: Strategie minimalizacji błędów

Ważne jest, aby zrozumieć i być świadomym, jak heurystyka reprezentatywności wpływa na nasze decyzje i osądy. Podejmując decyzje, warto poszukać dodatkowych informacji, które mogą pomóc nam ocenić sytuację w sposób bardziej obiektywny, zamiast polegać wyłącznie na stereotypach i wzorcach. Praktykowanie krytycznego myślenia i świadomego podejścia do podejmowania decyzji może pomóc zminimalizować wpływ błędów wynikających z heurystyki reprezentatywności.

Heurystyka zakotwiczenia

Heurystyka zakotwiczenia wiąże się z tendencją do ulegania nadmiernemu wpływowi pierwszych informacji, które słyszymy lub których się uczymy. Może to utrudnić rozważenie innych czynników i prowadzić do złych wyborów. Na przykład zakotwiczenie może wpływać na to, ile jesteś skłonny zapłacić za coś, powodując, że decydujesz się na pierwszą ofertę bez szukania lepszej. Zapominając o zapoznaniu się z alternatywnymi opcjami i rozważeniu prawdziwej wartości zakupu. 

Mechanizm działania heurystyki zakotwiczenia: Wpływ pierwszych informacji

Heurystyka zakotwiczenia polega na skupianiu się na pierwszych dostępnych informacjach (tzw. „kotwicy”) podczas podejmowania decyzji. Kotwica stanowi punkt odniesienia dla wszystkich późniejszych ocen i decyzji. Działa na różnych poziomach, od codziennych decyzji, takich jak zakupy, po skomplikowane wybory finansowe czy strategiczne. Ten typ heurystyki ilustruje, jak mocno nasze decyzje i osądy mogą być kształtowane przez początkowe informacje, nawet jeśli są one nieistotne lub błędne.

Skutki zakotwiczenia: Gdy pierwotne informacje dominują nad resztą

Skutki heurystyki zakotwiczenia mogą być dalekosiężne, szczególnie gdy wpływają na ważne decyzje. Na przykład, nadmiernie opierając się na początkowych informacjach podczas negocjacji cenowych, możemy zapłacić więcej niż powinniśmy. Zakotwiczenie może również prowadzić do zniekształconych osądów w sytuacjach, gdy pierwsza informacja, którą otrzymujemy, jest błędna lub myląca. Bez świadomości, że nasze myślenie jest „zakotwiczone”, możemy nie dostrzegać innych ważnych informacji, które mogą zmienić naszą decyzję.

Zarządzanie heurystyką zakotwiczenia: Jak zminimalizować jej wpływ?

Jest kilka strategii, które mogą pomóc zminimalizować wpływ heurystyki zakotwiczenia na nasze decyzje. Po pierwsze, świadomość tego, jak zakotwiczenie działa, jest kluczowym krokiem. Zrozumienie, że nasze decyzje mogą być nieświadomie kształtowane przez początkowe informacje, może nas skłonić do bardziej krytycznego podejścia do tych informacji. Po drugie, warto aktywnie szukać i rozważać alternatywne punkty widzenia lub dodatkowe informacje. Na koniec, zawsze dobrze jest dać sobie czas na zastanowienie i unikanie pochopnych decyzji, szczególnie gdy stawka jest wysoka.

Heurystyka znajomości 

Heurystyka znajomości odnosi się do tego, że ludzie mają tendencję do bardziej przychylnych opinii o rzeczach, ludziach lub miejscach, których doświadczyli wcześniej, w przeciwieństwie do nowych. W rzeczywistości, biorąc pod uwagę dwie opcje, większość ludzi wybiera coś, z czym jest bardziej zaznajomiona, nawet jeśli nowa opcja zapewnia więcej korzyści

Heurystyka afektu

W heurystyce afektu uczucia działają jak skrót myślowy przy podejmowaniu decyzji. Jeśli ktoś jest w pozytywnym nastroju, to ma tendencję do postrzegania decyzji jako mających większe korzyści i mniejsze ryzyko. Odwrotnie jest przy negatywnych emocjach, które prowadzą do większego rozważenia potencjalnych wad podejmowania działań. Niezależnie od tego, jak się czujesz, ważne jest, aby wziąć pod uwagę zarówno zalety, jak i wady przed podjęciem jakichkolwiek decyzji.

Heurystyka afektu jest fascynującym konceptem w psychologii, który odgrywa kluczową rolę w procesie podejmowania decyzji przez jednostki. Nazwa heurystyka afektu odnosi się do skłonności ludzi do podejmowania decyzji i ocen na podstawie ich obecnych uczuć lub emocji. Innymi słowy, nasze emocje często służą jako szybkie, nieświadome przewodniki, które pomagają nam ocenić, czy coś jest dobre czy złe, bez konieczności dokonywania skomplikowanej analizy. Te emocjonalne oceny mogą być niezwykle silne, wpływając na naszą percepcję ryzyka, atrakcyjność różnych opcji, a nawet nasze spostrzegawczość i pamięć. W związku z tym, heurystyka afektu jest ważnym elementem zrozumienia, jak ludzie podejmują decyzje i jak emocje wpływają na nasze myślenie i działanie.

Potencjalne korzyści ze świadomości jak działa heurystyka afektu:

• Poprawa podejmowania decyzji: Zrozumienie heurystyki afektu może pomóc nam lepiej zrozumieć, jak nasze emocje wpływają na nasze decyzje, co może prowadzić do bardziej przemyślanych i racjonalnych wyborów.
• Lepsze zarządzanie ryzykiem: Zrozumienie, jak emocje wpływają na nasze postrzeganie ryzyka, może pomóc nam lepiej zarządzać ryzykiem w naszym życiu osobistym i zawodowym.
• Lepsze zrozumienie innych: Świadomość tego, jak heurystyka afektu wpływa na nasze myślenie, może pomóc nam lepiej zrozumieć, jak inni podejmują decyzje.
• Skuteczniejsze negocjacje: Wiedza o heurystyce afektu może pomóc negocjatorom lepiej zrozumieć, jak emocje wpływają na proces podejmowania decyzji, co może prowadzić do lepszych wyników negocjacyjnych.
• Poprawa edukacji: Nauczyciele mogą wykorzystać zrozumienie heurystyki afektu do lepszego zrozumienia, jak uczniowie podejmują decyzje, co może pomóc w tworzeniu skuteczniejszych strategii nauczania.
• Zarządzanie emocjami: Zrozumienie roli, jaką emocje odgrywają w naszych decyzjach, może pomóc nam lepiej zarządzać naszymi emocjami i zapobiegać niekorzystnym decyzjom pod wpływem intensywnych uczuć.
• Optymalizacja marketingu i reklamy: Firmy i marketerzy mogą skorzystać na zrozumieniu heurystyki afektu, tworząc reklamy, które wywołują pozytywne emocje i skłaniają do zakupów.

Heurystyka niedoboru (ang scarcity)

Heurystyka niedoboru  występuje kiedy postrzegamy rzeczy, które są rzadkie lub mniej dostępne dla nas, jako z natury bardziej wartościowe. Heurystyka niedoboru jest często wykorzystywana przez sprzedawców. Dlatego często można zobaczyć znaki reklamujące „tylko przez ograniczony czas” lub mówiące „kupuj do wyczerpania zapasów”.  Heurystyka niedoboru mogliśmy oglądać na poczatku pandemii kiedy np. pułki sklepów były opróżniane z papieru toaletowego czy makaronu.

Heurystyka „metoda prób i błędów” 

Metoda prób i błędów to kolejny rodzaj heurystyki, w której ludzie używają wielu różnych strategii, aby coś rozwiązać, dopóki nie znajdą tego, co działa. Wyszukiwanie jest procesem podlegającym ciągłym modyfikacjom, gdyż każda znaleziona informacja czy sposób wpływa na dalsze wyszukiwanie. Heurystyka ta była podstawą wczesnych systemów sztucznej inteligencji (Feather i Sturges, 2003) u ludzi występuję np. przy nauce jazdy rowerem.

Różnica między heurystyką a algorytmem

Chociaż wiele osób często używa tych dwóch terminów zamiennie, heurystyka i algorytmy są odrębne w psychologii. Algorytm to seria instrukcji, które za każdym razem prowadzą do wiarygodnych wyników, podczas gdy heurystyki działają jak skróty myślowe, które zapewniają szybkie ale nie zawsze najlepsze dostępne rozwiązanie. Przykładem algorytmu jest instrukcja montażu mebli z Ikei lub przepis na pieczenie ciasta. W medycynie wykorzystuje się określone algorytmy, aby zidentyfikować najbardziej odpowiednie metody leczenie. 

Jak heurystyka może prowadzić do błędów?

Heurystyki mogą prowadzić do niedokładnych osądów na temat tego, jak często występują pewne rzeczy i jak reprezentatywne one są. To, że coś zadziałało w przeszłości, nie oznacza, że zadziała ponownie, a poleganie na heurystyce może utrudnić dostrzeżenie alternatywnych rozwiązań lub wymyślenie nowych pomysłów (Bigler, i Clark, 2014). Heurystyki mogą również przyczyniać się do powstawania stereotypów i uprzedzeń. Ponieważ ludzie używają skrótów myślowych do klasyfikowania i kategoryzowania ludzi, często pomijają bardziej istotne informacje i tworzą stereotypowe kategoryzacje, które nie są zgodne z rzeczywistością. Aby zmniejszyć to ryzyko, konieczne jest zbadanie naszych założeń i proaktywne aktualizowanie naszych strategii tam, gdzie jest to konieczne, aby zapewnić dokładność naszych osądów.

Jak podejmować lepsze decyzje?

„Nigdy nie podejmuj trwałej decyzji w oparciu o tymczasowe emocje.”

Borys Abramek

Chociaż heurystyka może być przydatnym narzędziem, istnieją sposoby na poprawę procesu podejmowania decyzji i uniknięcie błędów poznawczych.

1. Zrób przerwę przed podjęciem ostatecznej decyzji

Jest bardziej prawdopodobne, że popełnimy błąd w ocenie, jeśli próbujemy szybko podjąć decyzję lub jesteśmy pod presją (Del Campo i inni, 2016). Kiedy tylko jest to możliwe, weź kilka głębokich oddechów. Zrób coś, aby odwrócić swoją uwagę od podejmowanej decyzji. Mała przerwa może mieć znaczenie w wyborze najlepszego sposobu działania.

2. Zastanów się nad celem i pomyśl szerzej używając innych perspektyw niż Twoje

Mamy tendencję do automatycznego skupiania się na tym, co działa i podejmowania decyzji, które według nas służą naszemu najlepszemu interesowi. Poświęć jednak chwilę, aby dowiedzieć się, co chcesz osiągnąć. Czy są inne osoby, na które ta decyzja będzie miała wpływ? Co jest dla nich najlepsze? Czy istnieje wspólny cel, który można osiągnąć i który będzie służył wszystkim stronom? Aby zwiększyć szanse na najlepszy możliwy wybór, zaangażuj innych i poproś o ich perspektywę. 

3. Przetwarzaj swoje emocje

Na szybkie podejmowanie decyzji często wpływają emocje związane z przeszłymi doświadczeniami (Zheng, i inni, 2017). Mogą one prowadzić nas do dokonywania pochopnych osądów. Chociaż kierowanie się uczuciami może być korzystne, często jednak pod ich wpływem nie bierzemy pod uwagę szerszego kontekstu. Dlatego ważne jest, aby ocenić uzasadnienie każdej decyzji i rozeznać, czy nasze emocje nam czegoś nie przysłoniły lub nie bierzemy ich pod uwagę. Tutaj dobrze jest zorientować się w swojej asymilacji emocji – jest ona częścią inteligencji emocjonalnej. 

4 Postaraj się unikać myślenia „czarno-białego” lub „zero-jedynkowego”

Uświadomienie sobie, że wszystkie opcje są nie tylko czarno-białe, ale raczej mają barwę wielu odcieni szarości. Taka perspektywa wymaga od nas poszerzenia naszego spojrzenia. Zamiast uważać że jedna decyzja jest najlepsza, postaraj się rozpoznać niuanse i zawiłości. Dzięki temu możemy ocenić wszystkie potencjały, aby dokonać świadomej decyzji. 

Heurystyka to metoda rozwiązywania problemów, która nie gwarantuje optymalnego rozwiązania. Stosowanie heurystyki jest więc nieuniknione, gdy nie istnieje lub nie jest znana osobie rozwiązującej problem metoda znalezienia optymalnego rozwiązania, w szczególności gdy problem i/lub kryterium optymalności są źle zdefiniowane. Jednak stosowanie heurystyki może być korzystne nawet w przypadku, gdy rozwiązywany problem jest dobrze zdefiniowany i istnieją metody, które gwarantowałyby optymalne rozwiązanie. Dzieje się tak dlatego, że definicje optymalności zwykle ignorują ograniczenia dotyczące procesu rozwiązywania problemu i kosztów tego procesu. W porównaniu z nieomylnymi, ale rozbudowanymi metodami, heurystyka może okazać się szybsza lub bardziej efektywna. Zastosowanie heurystyki może wymagać intuicji, zgadywania, poszukiwania lub doświadczenia.

Jak pojawiły się heurystyki?

Wzorce zachowań zwierząt ewoluowały i były kształtowane przez siły ewolucyjne na długo przed pojawieniem się gatunku ludzkiego. Tak więc „heurystyka” w samym sensie wzorców zachowań była stosowana na długo przed tym, zanim ludzie zaangażowali się w jakikolwiek rodzaj świadomej refleksji nad podejmowaniem decyzji. Ewolucja obdarzyła jednak ludzi mózgami, które pozwalają im podejmować decyzje w sposób dość odmienny od zwierzęcych wzorców zachowań.

Według Gibbonsa (2007) osobliwa ewolucja ludzkiego mózgu rozpoczęła się tysiące lat temu, gdy pierwotny człowiek odkrył ogień i zaczął gotować jedzenie, co zmniejszyło ilość energii potrzebnej organizmowi do trawienia. To utorowało drogę do mniejszego przewodu jelitowego i pozwoliło aby nadmiar kalorii doprowadził do rozwoju większych tkanek i ostatecznie większego mózgu. Dzięki temu organowi inteligencja wzrosła wykładniczo, co zaowocowało zaawansowaną komunikacją, która pozwoliła Homo sapiens współpracować i tworzyć związki, z którymi inne naczelne w tamtym czasie nie mogły się równać. Według Dunbara (1996), to właśnie w okresie między 400 000 a 100 000 lat temu zdolności do bardziej efektywnego polowania przeniosły ludzi ze środka łańcucha pokarmowego na sam szczyt.

Ludzki mózg rozwinął niezwykłe zdolności zarówno szybkiego działania, jak i refleksyjnego myślenia. Aby to zrobić nasz umysł polega na „szybkim” lub „wolnym” myśleniu. Ścieżka szybkiego myślenia (system 1) działa głównie nieświadomie i ma na celu podejmowanie decyzji przy jak najmniejszym obciążeniu poznawczym (to oznacza, że nie jest dla nas męcząca). Podczas gdy system 1 (szybkie myślenie) opiera się na heurystykach, system 2 (wolne myślenie) wymaga świadomej, ciągłej uwagi, aby dokładnie ocenić szczegóły danego problemu i logicznie znaleźć rozwiązanie.

Kahneman przedstawił szacunki, według których człowiek podejmuje około 35 000 decyzji każdego dnia (Dockray i inni, 2010). Biorąc pod uwagę ogrom ludzkich wyborów, nie jest zaskoczeniem, że uważa się, że większość rozwiązań problemów polega na systemie 1. Pewnie dlatego ludzki umysł rozwinął zestaw skutecznych i wydajnych heurystyk.

Przyjmuje się, że u ludzi występuje „dychotomia poznania” oznaczająca współpracę systemu 1 i 2, która pozwoliła nam po mistrzowsku wykorzystać nasze zdolności fizyczne, zmysłowe i refleksyjne, aby reagować i dostosowywać się do zmieniających się warunków. Jak wyjaśnia Gigerenzer (2021), dostosowujemy się dalej kultywując zestaw praktycznych zasad, określanych jako „ucieleśniona heurystyka” (ang. embodied heuristics). Heurystyki nie tylko okazały się przydatne w podejmowaniu decyzji bez dokładnych informacji, ale także dały nam zwinność do zręcznego poruszania się po naszym nieustannie zmieniającym się otoczeniu.

Obecnie powszechnie przyjmuje się jak opisałem to powyżej, że podejmowanie decyzji nie jest po prostu kwestią polegania na świadomym Systemie 2 lub automatycznym Systemie 1. Zamiast tego ludzki mózg powszechnie wykorzystuje mieszankę obu. Jak dowodzi Kahneman  (2011, s. 98), niektóre heurystyki wywodzą się z Systemu 1, a inne z Systemu 2, ale jasne jest, że istnieje szereg wyborów między procedurami instynktownymi a bardziej wyrafinowanymi. W rzeczywistości bardzo szeroki zakres tego, co można nazwać „heurystyką” pokazuje, że istnieje całe spektrum zawodnych procedur decyzyjnych – od prawdopodobnie wrodzonej strategii rozwiązywania problemów (np. płacz dziecka – gdy jest głodne lub ma jakiś inny problem), do najbardziej wyszukanych i skomplikowanych (np. współczesnych silników szachowych).

Można pokusić się o scharakteryzowanie procedur instynktownych jako podświadomych, a wyrafinowanych jako świadomych, ale celowa heurystyka może bardzo dobrze stać się podświadomie stosowanym „nawykiem umysłu” lub wyuczoną rutyną z doświadczeniem i powtarzaniem.

Ludzie są wyjątkowi dzięki zdolności do wykonywania zarówno intuicyjnych, jak i analitycznych procesów poznawczych, które umożliwiają nam opracowanie własnego skomplikowanego „zestawu narzędzi” do rozwiązywania problemów. Ponieważ całe nasze ludzkie DNA jest produktem ewolucji, to nie tylko intuicyjne skłonności do reagowania na pewne bodźce w określony sposób muszą być postrzegane jako produkt ewolucji, ale także nasza zdolność do powstrzymania się od kierowania się przeczuciami, gdy są ku temu powody. Do zastanowienia się i przeanalizowania sytuacji, zanim podejmiemy określony sposób działania.

Dość często doświadczamy napięcia między naszymi intuicyjnymi skłonnościami a osądem naszego analitycznego umysłu, ale oba te elementy są w jakiś sposób produktem ewolucji, naszej biografii i środowiska. Tak więc wskazanie, że przeczucia są wyewoluowaną zdolnością mózgu, nie stanowi w żaden sposób argumentu przemawiającego za ich wyższością nad refleksyjnym umysłem.

Oczywiście heurystyki istniały zawsze w trakcie rozwoju ludzkiej wiedzy ze względu na ewolucyjne korzenie „starego umysłu” i częstą konieczność stosowania szybkich i wystarczająco niezawodnych wzorców zachowań. Ponieważ całe nasze ludzkie DNA jest produktem ewolucji, to nie tylko intuicyjne skłonności do reagowania na pewne bodźce w określony sposób muszą być postrzegane jako produkt ewolucji, ale także nasza zdolność do powstrzymania się od kierowania się przeczuciami, gdy są ku temu powody, do zastanowienia się i przeanalizowania sytuacji, zanim podejmiemy określony sposób działania.

Dość często doświadczamy napięcia między naszymi intuicyjnymi skłonnościami a osądem naszego analitycznego umysłu, ale oba te elementy są w jakiś sposób produktem ewolucji. Tak więc wskazanie, że przeczucia są wyewoluowaną zdolnością mózgu, nie stanowi w żaden sposób argumentu przemawiającego za ich wyższością nad refleksyjnym umysłem. W związku z tym to do nas ostatecznie należy decyzja, w jaki sposób będziemy działać. Pamiętajmy, że jesteśmy w stanie czerpać z heurystyk jak i świadomego refleksyjnego myślenia, aby podejmować najlepsze decyzje.

Zapraszam Cię na Nawigatora Emocji , który przygotują Cię do radzenia sobie z Twoimi emocjami oraz zachowaniami osób, które Cię otaczają. Jeśli chcesz pomagać innym to zapraszam Cię na te szkolenia “Trener Inteligencji Emocjonalnej” lub “Diagnosta Inteligencji Emocjonalnej” Wpisz kod: 5XU9XAZV, aby otrzymać 1000 zł rabatu. Dostępnych jest tylko 10 takich kuponów.

Heurystyki – Bibliografia:

Bigler, R. S., & Clark, C. (2014). The inherence heuristic: a key theoretical addition to understanding social stereotyping and prejudice. Behavioral and Brain Sciences, 37(5), 483.

Bodenhausen, G. V., Macrae, C. N., & Sherman, J. W. (1999). Dual processes in social stereotyping. Dual process theories in social psychology. New York: Guilford.

Del Campo, C., Pauser, S., Steiner, E., & Vetschera, R. (2016). Decision making styles and the use of heuristics in decision making. Journal of Business Economics, 86, 389-412.

Dockray, S., Grant, N., Stone, A. A., Kahneman, D., Wardle, J., & Steptoe, A. (2010). A comparison of affect ratings obtained with ecological momentary assessment and the day reconstruction method. Social Indicators Research, 99, 269-283.

Dunbar, R. I. M. (1996). Grooming, gossip, and the evolution of language. Harvard University Press.

Feather, John; Sturges, Paul, eds. (2003). International encyclopedia of information and library science, London, New York: Routledge, 492 s. Feigenbaum,

Gibbons, A. (2007). Paleoanthropology. Food for thought. Science (New York, NY), 316(5831), 1558-1560.

Gilovich, T., Griffin, D., & Kahneman, D. (Eds.). (2002). Heuristics and biases: The psychology of intuitive judgment. Cambridge university press.

Kahneman, D., & Egan, P. (2011). Thinking, fast and slow: Farrar. Straus and Giroux, 1.

Lenat, D. B. (1982). The nature of heuristics. Artificial intelligence, 19(2), 189-249.

Lippmann, W. (1965). Public opinion. 1922. URL: http://infomotions. com/etexts/gutenberg/dirs/etext04/pbp nn10. htm.

Myers, D. G. (2010). Social psychology 10th ed. McGraw Hill.

Pratkanis, A. R. (1989). The cognitive representation of attitudes. Attitude structure and function, 3, 71-98.

Zheng, Y., Yang, Z., Jin, C., Qi, Y., & Liu, X. (2017). The influence of emotion on fairness-related decision making: a critical review of theories and evidence. Frontiers in psychology, 8, 1592.