Lęk, strach i obawa
Obawa – przedsionek do lęku i strachu
Często używamy słowa „obawa” jako synonimu do „lęku” czy „strachu”. Jednak obawa niesie ze sobą inny ciężar niż te dwa określenia – można ją potraktować jako pierwszy krok ku nim, coś jak przedsionek. Jest bardziej nieuchwytna, efemeryczna, czasami ledwo dostrzegalna. Zdarza się, że obawa jest niejasna, ale bywa również, że graniczy z pewnością, bo stoi za nią coś, co da się logicznie wytłumaczyć. Często ma swoje korzenie w wcześniejszych doświadczeniach lub konkretnej wiedzy. Obawiamy się czegoś, bo już kiedyś to przeżyliśmy, zapamiętaliśmy, a może nawet zbadaliśmy. Mówimy „obawiam się”, gdy chcemy ostrożnie wprowadzić kogoś w trudną sytuację, zamiast mówić wprost: „wszystko na to wskazuje”. Obawy zazwyczaj mają racjonalne podstawy, więc warto się nad nimi pochylić, a nawet je przedyskutować, bo można je zarówno potwierdzić, jak i rozwiać. Lekceważenie obaw może przynieść niepotrzebne ryzyko.
Dlaczego czujemy obawę?
Jej głównym zadaniem jest ostrzeganie nas, że coś może pójść nie tak albo obrócić się przeciwko nam. To swoisty system alarmowy, przypominający nam o poprzednich doświadczeniach, jak czarna skrzynka. Najlepiej jest przeanalizować obawę i przygotować plan działania na wypadek, gdyby nasze lęki okazały się słuszne. Jeśli obawa staje się intensywna, może nas powstrzymać przed działaniem, jednak równie dobrze można działać mimo odczuwanej obawy.
Strach – reakcja na realne zagrożenie
Strach to zazwyczaj szybka i intensywna reakcja na bezpośrednie zagrożenie. W przeciwieństwie do lęku, który często jest irracjonalny i pojawia się w wyniku przewidywania niebezpieczeństwa, strach pojawia się w obliczu rzeczywistego zagrożenia. Ewolucyjnie jesteśmy zaprogramowani tak, by strach uruchamiał w nas reakcję walki lub ucieczki. W chwili strachu nasze ciało mobilizuje wszystkie siły – serce bije szybciej, krew krąży intensywniej, a my jesteśmy gotowi do działania. Zazwyczaj strach mija, gdy zagrożenie znika. Jeśli jednak pozostaje w nas napięcie, może to prowadzić do stanów lękowych, fobii, a w skrajnych przypadkach nawet do traumy.
Niektórzy ludzie, poszukujący mocnych wrażeń, specjalnie narażają się na niebezpieczeństwo, bo adrenalina i dopamina, które wydzielają się w takich sytuacjach, dają im poczucie satysfakcji. Jednak strach, zamiast nas mobilizować, może też nas sparaliżować – ta reakcja pozwalała naszym przodkom przetrwać w sytuacjach, kiedy nie było możliwości ucieczki ani walki.
Po co nam strach?
Strach mobilizuje nas do natychmiastowego działania w obliczu zagrożenia. Chroni nas przed niebezpieczeństwami i pomaga w szybkim podejmowaniu decyzji, które mogą uratować nasze życie.
Lęk -oczekiwanie na zagrożenie
Lęk, w przeciwieństwie do strachu, nie zawsze ma racjonalne podstawy. Często wynika z obawy przed czymś, co jeszcze się nie wydarzyło, a może nawet nigdy nie nadejdzie. Może być egzystencjalny, irracjonalny, związany z wyczekiwaniem na możliwe zagrożenie. To właśnie lęk jest jednym z głównych powodów, dla których nie potrafimy wyrażać swoich potrzeb czy asertywnie komunikować się z innymi.
Jak sobie radzić z lękiem?
Po pierwsze potrzebujesz znać jego źródło. Lęk często wynika z przekonania, że nie mamy kontroli nad sytuacją. Warto więc poddawać swoje lęki analizie – czy są one oparte na rzeczywistych podstawach, czy raczej wynikają z irracjonalnych obaw? Regularne zastanawianie się nad swoimi lękami może pomóc w ich rozładowaniu, a także w lepszym radzeniu sobie z nimi w przyszłości.
Ćwiczenia na lepsze zrozumienie i kontrolę emocji
1. Analiza obaw
Przypomnij sobie sytuacje, w których Twoje obawy się potwierdziły, a także te, w których okazały się bezpodstawne. Zastanów się, które z tych sytuacji miały większy wpływ na Twoje życie. Czy obawy zazwyczaj hamowały twoje działania, czy też pomagały Ci podejmować kroki pomimo strachu?
2. Zaufanie swoim obawom
Zastanów się, jak często ufasz swoim obawom, a jak często je podważasz. Czy zawsze warto im wierzyć? Może warto czasem przetestować te obawy, by przekonać się, czy są uzasadnione.
3. Zrozumienie strachu
Znajdź w swoim życiu sytuacje, które budzą w Tobie strach/obawę. Czy ten strach jest adekwatny do zagrożenia, z którym się mierzysz? Może czas na odwagę, by zmierzyć się z tym uczuciem i przekuć je w działanie.
4. Zrób coś szalonego, ale bezpiecznego

Znajdź aktywność, która pozwoli ci doświadczyć dreszczyku emocji i wzrostu adrenaliny, ale w bezpieczny sposób. Może to być skok na bungee, wizyta w parku rozrywki, a może podejmiesz się nowego wyzwania zawodowego? Celem jest poczucie emocji i adrenaliny bez zagrożenia dla zdrowia.
Obawa, strach i lęk to emocje, które pełnią w naszym życiu kluczowe role. Obawa ostrzega nas przed nadchodzącymi problemami, strach mobilizuje do natychmiastowego działania w obliczu zagrożenia, a lęk często wynika z niepewności o przyszłość. Zrozumienie tych emocji i praca nad nimi mogą pomóc nam lepiej radzić sobie w trudnych sytuacjach, a także skuteczniej rozwijać naszą asertywność i pewność siebie.
Pamiętaj, aby nie lekceważyć swoich obaw, ale również poddawać je krytycznej analizie. Każda emocja, którą odczuwasz, może być użyteczna – wszystko zależy od tego, jak ją wykorzystasz.
Lęk, strach i obawa – bibliografia
- Barlow, D. H. (2002). Anxiety and Its Disorders: The Nature and Treatment of Anxiety and Panic. Guilford Press.
- Öhman, A. (2000). Fear and anxiety: Evolutionary, cognitive, and clinical perspectives. Handbook of emotions, 573-593.
- Panksepp, J. (1998). Affective neuroscience: The foundations of human and animal emotions. Oxford University Press.
Polecam ten artykuł:
Zaburzenia lękowe – gdy nie masz kontaktu ze swoim terapeutą lub dostępu do leków