Czy Twoje dziecko jest małym psychopatą? – oto co musisz wiedzieć!

Czy Twoje dziecko jest małym psychopata

Bądzmy w kontakcie

Picture of Dr Rafał Szewczyk

Dr Rafał Szewczyk

Bądźmy w kontakcie! Jestem na Facebook: Rafał Szewczyk na Facebooku i Linkedin: Rafał Szewczyk na Linkedin Jestem psychologiem i ekonomistą, współtwórcą EI Expert, mężem Marty i ojcem naszych dwóch synów. Konsultuję klientów biznesowych, specjalistów HR, People&Culture, managerów, trenerów, coachów, mentorów, psychologów praktyków, a także klientów i klientki indywidualne. Szkolę z użycia naszych autorskich narzędzi. Współprowadzę treningi inteligencji emocjonalnej jako kameralne rozwojowe procesy grupowe. Moje mocne strony to twórcze myślenie, odwaga działania i umiejętność przekuwania rzetelnej wiedzy w praktyczne rozwiązania.
Czas czytania artykułu ~ ok. 8 minut

Podziel się artykułem:

Niewinność czy znęcanie?

Mroczna tajemnica małego chłopca z sąsiedztwa

Jako rodzic, przynajmniej raz zadałeś sobie pytanie: Czy brak skruchy lub empatii u mojego dziecka może świadczyć o czymś poważniejszym? (jesteśmy sami – możesz to przyznać 😉 ) Myślenie o potencjalnej psychopatii w odniesieniu do własnej pociechy jest czymś, czego żadnemu rodzicowi nie życzę. Jedna z moich klientek miała podobne obawy. Opowiedziała mi historię, którą chcę teraz przedstawić, oczywiście z zachowaniem anonimowości i zmianą niektórych szczegółów.

Monika miała za sąsiada chłopca o imieniu Gabryś, który miał 7 lat i mieszkał kilka domów dalej. Nie było wiadomo, dlaczego Gabryś nie mieszkał z rodzicami. Pewnego dnia, gdy Monika wracała do domu, Gabryś poprosił ją, czy może następnego dnia przyjść, aby pobawić się z jej synem, który był od niego o dwa lata młodszy. Po uzyskaniu zgody Moniki, Gabryś pojawił się następnego dnia rano, gotowy do zabawy.

Niepokojące zachowanie dziecka w zabawie ze szczeniakiem
Niepokojące zachowanie dziecka w zabawie ze szczeniakiem

Mały szczeniaczek, Fafik, dołączył do ich rodziny kilka tygodni wcześniej. Dzieci bardzo chciały mieć psa, a jej mąż zawsze o tym marzył, więc ich dom, mający duży ogród, miał idealne warunki do posiadania psa. Fafik miał wtedy tylko około trzech miesięcy i do tej pory przebywał głównie w domu. Gabryś zapytał, czy Fafik mógłby wyjść na zewnątrz i pobawić się trochę z nim i synem Moniki. Ponieważ dziadkowie Gabrysia mieli uroczego psa, Monika postanowiła się zgodzić, mając nadzieję, że Gabryś jest już obeznany z psami. Miała wiele do zrobienia – posprzątać cały dom i przygotować kolację dla przyjaciół i rodziny. Czas więc jej zleciał bardzo szybko.

Nagle usłyszała pukanie do drzwi. To mogła być babcia Gabrysia (był to jednak kurier). Wtedy Monika zdała sobie sprawę, że jest już południe, przypomniała sobie, że Gabryś miał być w domu na obiad. Zaskoczona szybkim upływem czasu, postanowiła, że natychmiast wyjdzie i zaprowadzi go do jego domu. Wychodząc tylnymi drzwiami, spojrzała w stronę domku na drzewie, który jej mąż zbudował w ogrodzie. Tam zobaczyła Gabrysia, stojącego na szczycie drabiny i trzymającego małego Fafika. Nagle szczeniak wypadł z rąk Gabrysia i spadł na ziemię z hukiem. Monika, zszokowana, podbiegła do leżącego na ziemi ciała Fafika. Gdy podniosła wzrok, Gabryś spokojnie patrzył na nią i powiedział, że szczeniak spadł. Nie wydawał się zdenerwowany ani zmartwiony, po prostu stał i patrzył na nią.

Gdy Monika została sama z synem, zapytała go, co robili ze szczeniakiem. Wiedziała, że nie pozwala chłopcom zabierać go na górę podczas zabawy, ponieważ Fafik był za młody i mógł spaść. Jej syn, będąc przerażonym i zmartwionym o szczeniaka, wyjaśnił, że Gabryś nie słuchał jego sprzeciwów i przekonywał go, że Fafik potrafi latać, upuszczając go w celu demonstracji.

Niestety, szczeniak, który przeszedł kilka upadków, niebawem zmarł. Po tym zdarzeniu Monika poinformowała dziadków Gabrysia o tym, co się stało, i poprosiła, aby Gabryś już nie przychodził do ich domu. Później dowiedziała się, że chłopiec miał już wcześniej podobne problemy. Było to dla Moniki trudne do pojęcia, że tak małe dziecko może być tak okrutne. Do dziś pamięta to uczucie całkowitego niedowierzania i trudnych emocji z tym związanych. Jej syn też przeżył to zdarzenie, ale Monika ma wrażenie, że on nie pamięta już zbyt wiele z tego okresu.

Tajemnica małego chłopca
Tajemnica małego chłopca

Okropna historia. Można powiedzieć, że to było zaniedbanie Moniki, która pozwoliła 5- i 7-letnim dzieciom bawić się bez nadzoru, i to po raz pierwszy. Z tego opisu możemy wnioskować, że Gabryś mógł mieć jakieś oznaki zaburzeń osobowości, być może był emocjonalnie zaniedbany lub przechodził przez jakieś traumy.

Zastanawiasz się, co doprowadziło do tego, że Gabryś zaczął się tak zachowywać? Czy jego wychowanie miało na to wpływ? Czy Gabryś jest małym psychopatą?

Spieszę z odpowiedzią.  Większość dzieci rzadko wykazuje cechy psychopatii, nawet jeśli czasem ich zachowanie może wydawać się nieczułe czy okrutne. U osób, w tym dzieci, które faktycznie cierpią na psychopatię, obserwuje się stałe okrucieństwo i wyraźny brak emocji. Psychopatia nie jest cechą absolutną. Trudno jednoznacznie stwierdzić psychopatię u małego dziecka, ponieważ jest to spektrum, a pewne jej aspekty mogą występować w różnym stopniu u większości dzieci. Bez zbędnego rozwodzenia się nad tematem, warto wspomnieć, że termin „psychopata” nie jest oficjalną diagnozą medyczną, lecz opisuje zbiór cech i zachowań, takich jak brak empatii, emocjonalna obojętność czy skłonność do oszustw. W literaturze naukowej przyjmuje się termin „antyspołeczne zaburzenie osobowości” dla opisania takich wzorców zachowań. Przykładowo, Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne w swoim diagnostycznym podręczniku DSM-5 opisuje „zaburzenie zachowania z cechami bezduszności i braku emocji” dla dzieci powyżej 12. roku życia. Jest to stan odzwierciedlający deficyty w relacjach międzyludzkich i może wiązać się z niebezpiecznymi zachowaniami. Dzieci z objawami bezduszności i braku emocji często otrzymują diagnozę zaburzenia opozycyjno-buntowniczego, a w okresie dojrzewania mogą zostać zdiagnozowane z zaburzeniami zachowania, co oznacza trwały wzorzec naruszania praw innych i ignorowania podstawowych zasad społecznych. W dorosłości, osoby z psychopatią mogą być diagnozowane z zaburzeniem osobowości antyspołecznej. Chociaż te stany się nakładają, nie są one tożsame; zaburzenie osobowości antyspołecznej jest diagnozą opartą na osobowości, podczas gdy psychopatia bazuje bardziej na wzorcach zachowania.

Niepokojące zachowanie dziecka

Czy to objawy zaburzeń osobowości?

Wielu z nas niepoprawnie postrzega psychopatów, wyobrażając ich sobie na wzór postaci z filmów czy książek z gatunków takich jak thriller psychologiczny, horror czy kryminał. W tych często przeciętnych produkcjach pod względem prawdziwości psychologicznej pojawiają się postacie z zaburzeniami psychicznymi, w tym psychopatią (ja i tak lubię je oglądać 😉 np. 1 sezon Ty). Chciałbym podkreślić, że większość osób z psychopatią nie staje się seryjnymi zabójcami. Gdyby tak było, musiałbym zmienić pracę, ponieważ pracuje w biznesie a tam jest ich łatwo spotkać ;-). Chyba, że nie mam racji – jak przestane nagle pisać na tym blogu to może to oznaczać.

Wracając do dzieci, badanie opublikowane w 2016 roku (Waller i inni) wskazuje, że wczesne oznaki psychopatii mogą być widoczne u nich już w wieku 2 – 4 lat. Nawet w tak młodym wieku wykazują one różnice w empatii i posiadaniu sumieniu. W tym badaniu proszono opiekunów (rodziców, nauczycieli, opiekunów w żłobku) aby ocenili zachowania nazwane bezduszno-emocjonalnymi (np. czy dziecko wydaje się winne po złym zachowaniu, jest samolubne/nie chce się dzielić, kłamie, kara nie zmienia jego zachowania, jest podstępne czy próbuje oszukiwać). Można powiedzieć, że to badanie nic za bardzo nie wnosi bo to są opinie i wyobrażenia dorosłych a nie fakty. Dlatego też badacze ponownie skontaktowali się z tymi dziećmi, gdy miały 9 lat. Odkryli, że dzieci, które wykazywały najwięcej problemów z zachowaniem jako maluchy lub przedszkolaki, miały większe szanse na wykazywanie problemów z zachowaniem związanych z psychopatią. Należały do nich takie zachowania jak krzywdzenie zwierząt dla sportu i ekscytacji.

Geneza Psychopatii

Urodzeni czy wychowani do zła?

W nauce cały czas trwa debata na temat tego, czy psychopaci rodzą się, czy też są wychowywani (np. Pisano i inni 2017). Badacze podejrzewają, że nie jest to kwestia jednoznaczna. Zamiast tego, psychopatia wynika z złożonej relacji między genetyką, dynamiką rodzinną i doświadczeniami życiowymi (np. Pisano i inni 2017). Wczesne narażenie na dysfunkcyjne środowisko jest prawdopodobnie czynnikiem sprzyjającym rozwojowi cech psychopatycznych. Dzieci, które doświadczyły przemocy fizycznej, zaniedbania lub zostały oddzielone od rodziców, częściej rozwijają psychopatię.

Słaba więź z rodzicem jest jedną z głównych czynników ryzyka. Rodzic cierpiący na problemy zdrowia psychicznego lub nadużywający substancji psychoaktywnych, lub taki, który ma niewielki kontakt z niemowlęciem ma problem z utworzeniem odpowiedniej więzi co zwiększa ryzyko. Dzieci, które mają niestałych opiekunów, również mogą mieć trudności z nawiązaniem udanej więzi z dorosłymi. Badania pokazują, że młodociani mężczyźni z psychopatią najczęściej doświadczyli krzywdy we wczesnym dzieciństwie. Z kolei młodociane kobiety z psychopatią częściej pochodzą z dysfunkcyjnego środowiska, takiego jak częste zmiany rodzin zastępczych.

Buduj więź ze swoim dzieckiem
Buduj więź ze swoim dzieckiem

Niektóre badania sugerują, że dzieci z bezdusznymi i pozbawionymi emocji cechami mogą być trochę inaczej zaprogramowane. Ich mózgi reagują inaczej na strach, smutek i negatywne bodźce. Mają też trudności z rozpoznawaniem emocji innych osób. Znęcanie się przez rówieśników również może odgrywać rolę. Dzieci, które są ofiarami znęcania się przez rówieśników, częściej stają się bezduszne i pozbawione emocji w starszym wieku.

Czy można wyleczyć psychopatię?

Przez wiele lat uważano, że osoby z psychopatią są nieuleczalne. Ostatnie badania sugerują, że objawy mogą ulec poprawie dzięki intensywnym terapiom dostosowanym do unikalnych stylów emocjonalnych, poznawczych i motywacyjnych (np. Pisano i inni 2017). Dzieci wykazujące cechy psychopatii wymagają specjalistycznego leczenia/terapii. Nie reagują dobrze na standardowe metody dyscypliny, ponieważ wydają się być nieporuszone konsekwencjami i nie obchodzi ich, czy inni są rozczarowani ich wyborami.

Niektóre programy leczenia stacjonarnego oferują interwencje oparte na nagrodach, co oznacza, że dzieci muszą zdobywać każdy przywilej na podstawie dobrego zachowania. Badania pokazują, że tego typu interwencje mogą mieć pozytywny wpływ na zachowanie dzieci (np. Pisano i inni 2017). Dzieci mogą korzystać z nauki zachowań prospołecznych, empatii, umiejętności rozwiązywania problemów i rozpoznawania emocji. Terapia często skupia się na poprawie zdolności dziecka do radzenia sobie ze złością i frustracją.

Urodzeni czy tak wychowani?
Urodzeni czy tak wychowani?

Jeżeli zauważasz, że Twoje dziecko czasami wydaje się pozbawione empatii wobec innych lub okazjonalnie kłamie, nie oznacza to automatycznie, że cierpi na psychopatię. Jest to raczej normalny etap rozwoju, podczas którego dziecko zdobywa nowe umiejętności i lepiej poznaje świat. Jednakże, jeśli takie zachowania są częste i budzą Twoje zaniepokojenie, wówczas zalecane jest skonsultowanie się z pediatrą oraz specjalistą zdrowia psychicznego, takim jak psycholog lub psychiatra dziecięcy. Ważne jest, aby nie ulegać panice – przecież to wciąż dzieci, które uczą się i rozwijają.

Czy Twoje dziecko jest małym psychopatą? – bibliografia

Waller, R., Dishion, T. J., Shaw, D. S., Gardner, F., Wilson, M. N., & Hyde, L. W. (2016). Does early childhood callous-unemotional behavior uniquely predict behavior problems or callous-unemotional behavior in late childhood?. Developmental Psychology52(11), 1805.

Pisano, S., Muratori, P., Gorga, C., Levantini, V., Iuliano, R., Catone, G., … & Masi, G. (2017). Conduct disorders and psychopathy in children and adolescents: aetiology, clinical presentation and treatment strategies of callous-unemotional traits. Italian journal of pediatrics43(1), 1-11.

Podziel się artykułem:

EI Expert - inteligencja emocjonalna w teorii i praktyce
Czym jest system EI Expert?

Więcej wpisów

Podziel się: