Efekt Krugera-Dunninga: Dlaczego myślisz, że wiesz więcej niż naprawdę wiesz?

Efekt Dunninga-Krugera

Jest zjawiskiem psychologicznym o tym, że ludzie, którzy niewiele wiedzą o pewnym temacie, często myślą, że wiedzą więcej niż w rzeczywistości. Z drugiej strony, prawdziwi eksperci w danej dziedzinie czasem myślą, że to, co robią, jest proste i że każdy mógłby to zrobić. W efekcie eksperci nie zawsze zdają sobie sprawę, jak wiele osiągnęli i jak trudne może być to dla innych.

Zastanawiałeś się kiedyś, dlaczego niektórzy ludzie są pewni swoich umiejętności, mimo że popełniają podstawowe błędy, podczas gdy prawdziwi eksperci często są skromni w ocenie swoich osiągnięć?

W tym artykule pokażę wpływ efektu Dunninga-Krugera w takich dziedzinach jak sport, praca czy polityka. Dowiesz się, jak ten efekt oddziałuje na nasze codzienne wybory, jakie błędy popełniamy z powodu nieświadomości naszych niedoskonałości oraz jak możemy się przed nimi chronić.

“Jedną z bolesnych rzeczy w naszych czasach jest to, że ci, którzy czują pewność, są głupi, a ci, którzy mają wyobraźnię i zrozumienie, są pełni wątpliwości i niezdecydowania”

Bertrand Russell

Dlaczego występuje efekt Dunninga-Krugera?

Pewność siebie jest jednym z najbardziej cenionych atrybutów w naszym społeczeństwie. Dla wielu ludzi, udawanie, że są mądrzy czy biegli w pewnej dziedzinie, jest lepszym wyjściem niż przyznanie się do braku wiedzy czy umiejętności. Nikt przecież nie chce wyglądać na gorszego i tracić twarzy w oczach innych.

Co ciekawe, efekt Dunninga-Krugera nie omija nawet tych, którzy są naprawdę inteligentni. Posiadanie intelektu nie jest równoznaczne z nabywaniem i rozwijaniem konkretnych umiejętności. Często zakładamy, że jeśli jesteśmy ekspertami w jednym obszarze, nasze doświadczenie i umiejętności automatycznie przekładają się na sukces w innych dziedzinach. To błędne myślenie prowadzi do sytuacji, w której przeceniamy swoje możliwości, nie zdając sobie sprawy z własnych ograniczeń.

Efekt Dunninga-Krugera  – często niewidoczny dla tych, którzy na niego cierpią

Ludzie nie zdają sobie sprawy z braków w swojej wiedzy – nie są świadomi tego, co wiedzą, a czego nie. Myślenie, że zawsze będziemy świadomi naszych słabości, jest nieco naiwne (Carter i Dunning, 2008). Nawet osoby bardzo samokrytyczne mogą nie dostrzegać wszystkich swoich ograniczeń z powodu ludzkiej skłonności do błędów i złudzeń. Dlatego nie powinniśmy oczekiwać od ludzi, że zawsze będą mieli pełne pojęcie o swoich umiejętnościach i wiedzy.

Dlaczego ludzie nie dostrzegają własnej niekompetencji?

Wielu z nas uważa się za ponadprzeciętnych w zakresie inteligencji, poczucia humoru czy różnych umiejętności. Problem polega na tym, że nie potrafimy dokładnie ocenić własnych kompetencji. Brakuje nam metapoznania, czyli zdolności do obiektywnego spojrzenia na siebie i swoje działania. Co więcej, osoby, które mają najmniej umiejętności, najczęściej przeceniają swoje zdolności. Właśnie one są najbardziej narażone na pułapkę myślenia, że są lepsze niż w rzeczywistości.

Co to jest podwójne przekleństwo efektu Dunninga-Krugera?

Efekt Dunninga-Krugera prowadzi do zjawiska nazywanego “podwójnym przekleństwem”. Osoby dotknięte tym efektem nie tylko działają poniżej swoich możliwości, ale także nie mają wystarczającej samoświadomości, by dokładnie ocenić swoje działania. W efekcie rzadko uczą się na błędach i trudno im się rozwijać.

Efekt Dunninga-Krugera – kiedy nasza samoocena myli nas o 50%

Efekt Dunninga-Krugera wynika z badań przeprowadzonych w 1999 roku przez psychologów z Uniwersytetu Cornell, Davida Dunninga i Justina Krugera. Badali oni umiejętności ludzi w zakresie logiki, gramatyki oraz poczucia humoru. Odkryli, że niektórzy ludzie przeceniają swoje umiejętności, wierząc, że są lepsi w tych dziedzinach, niż w rzeczywistości się okazuje. Na przykład, jeśli ktoś był w 12% najlepszych, myślał, że jest w 62% najlepszych.

Problem polega na tym, że niektórzy nie zdają sobie sprawy z własnych błędów. Nie wiedzą, że się mylą, bo nie potrafią ocenić swojej wiedzy.

Przykłady efektu Dunninga-Krugera

Praca i kariera

W firmach efekt Dunninga-Krugera może objawiać się na wiele sposobów. Nowo zatrudniony pracownik, czując się zbyt pewny siebie, może nie zadawać pytań ani nie szukać informacji zwrotnej od przełożonego, co może prowadzić do nieporozumień i błędów. Często zdarza się, że osoby o ograniczonych zdolnościach przeceniają swoje umiejętności. Ważne jest, aby zapewnić takim osobom odpowiednie szkolenia i wskazówki. Jednym z proponowanych przez nas szkoleń jest trening inteligencji emocjonalnej, na którym uczestnicy dowiadują się, jak działa efekt Dunninga-Krugera, a praca nad emocjami i przyjmowanie nowych perspektyw pomaga chronić przed jego negatywnymi skutkami.

Ponadto, wysoko wykwalifikowani pracownicy również nie są wolni od tego zjawiska. Czując się komfortowo w swoich obecnych rolach, mogą niedoceniać swojego zestawu umiejętności, co utrudnia im podejmowanie nowych wyzwań i korzystanie z dodatkowych możliwości.

Efekt Dunninga-Krugera – polityka

Ponad pół wieku temu Downs (1957) wprowadził teorię ignorancji, którą do dziś można zaobserwować (patrz np. Delli Carpini i Keeter, 1997). W sferze polityki widzimy jej bardziej zaawansowaną formę, nazywaną podwójną ignorancją lub “ignorancją ignorancji”. Innym określeniem tego zjawiska jest “podwójne obciążenie niekompetencją” (Kruger i Dunning, 1999). Ten fenomen prowadzi do jeszcze większej pewności siebie. Przykładem może być sytuacja, gdy wiceminister rolnictwa nie jest w stanie odpowiedzieć na podstawowe pytania dotyczące jego dziedziny, jak choćby wymienienie rodzajów zbóż, i nie dostrzega w tym problemu. Nie ma nic złego w niewiedzy, dopóki jesteśmy jej świadomi.

Efekt Dunninga-Krugera – kierowcy

Efekt Dunninga-Krugera jest powszechny wśród kierowców. Szczególnie niedoświadczeni za kierownicą często przeceniają swoje umiejętności, prowadząc się nadmiernym poczuciem pewności siebie. Niewiedza na temat tego zjawiska, jak również wynikające z niej błędy, mogą stanowić zagrożenie nie tylko dla ich zdrowia czy życia, ale także dla innych uczestników ruchu. Efekt Dunninga-Krugera może przejawiać się w postaci nierozważnego przekraczania prędkości, nieprzemyślanej zmiany pasa ruchu czy ryzykownych manewrów. Dlatego edukacja kierowców na temat tego zjawiska jest kluczowa dla poprawy bezpieczeństwa na drogach.

Efekt Dunninga-Krugera – sport

Efekt Dunninga-Krugera jest obecny także w świecie sportu. Osobiście dostrzegam jego przejawy, obserwując reprezentację Polski w piłce nożnej. Nie jestem ekspertem w tej dziedzinie, więc moje obserwacje mogą być obarczone błędami poznawczymi. Zauważam ten efekt, gdy któryś z naszych reprezentantów podejmuje próbę wykonania akcji czy oddania strzału, które wydają się przekraczać jego aktualne umiejętności. Nadmierna pewność siebie może prowadzić do strat czy niecelnych strzałów, co w konsekwencji obniża szanse drużyny na sukces. Efekt Dunninga-Krugera jest szczególnie zauważalny w sportach zespołowych, takich jak koszykówka, piłka ręczna czy piłka nożna.

Efekt Dunninga-Krugera  – badania naukowe

Efekt Dunninga-Krugera, powszechnie obserwowane zjawisko psychologiczne, zakłada, że osoby, którym brakuje kompetencji, mają tendencję do przeceniania swoich umiejętności, podczas gdy osoby o wysokim poziomie kompetencji często nie doceniają swoich osiągnięć (Dunning, 2011). Przypisuje się to świadomości “znanych niewiadomych” (wiedzy lub umiejętności, których jest się świadomym, ale jeszcze nie opanowano) i “nieznanych niewiadomych” (które wykraczają poza bazę wiedzy/umijętności jednostki). Efekt ten można wytłumaczyć brakiem umiejętności metapoznawczych danej osoby (Everson i Tobias, 1998).

Efekt Dunninga-Krugera – kontrowersje

Krytycy efektu Dunninga-Krugera twierdzą, że zjawisko to niekoniecznie przypisuje się brakowi metazrozumienia, ale raczej stronniczym przekonaniom jednostek (Krajc i Ortmann, 2008). Późniejsze badania empiryczne wykazały, że zbyt pewna siebie samoocena jednostek nie jest wynikiem rozkładu wyników lub innych artefaktów statystycznych (Schlosser i inni, 2013).

Efekt Dunninga-Krugera – jak się go mierzy

Efekt Dunninga-Krugera jest zjawiskiem, które jest szeroko badane i mierzone w psychologii poprzez porównanie postrzeganych kompetencji jednostki z jej obiektywną wydajnością. Aby to zmierzyć, uczestnicy badania mogą zostać poproszeni o wykonanie zadania przed oszacowaniem, w jaki sposób ich zdaniem to zrobili, a następnie ocenić, jak dobrze faktycznie osiągnęli wyniki w porównaniu z innymi lub jakimś z góry określonym kryterium. Zjawisko to zostało udokumentowane w takich dziedzinach, jak logiczne rozumowanie, gramatyka, umiejętności społeczne, biznes, polityka, medycyna, prowadzenie pojazdów, lotnictwo, pamięć przestrzenna, egzaminy szkolne, a nawet umiejętność czytania i pisania.

Efekt Dunninga-Krugera – jak sobie z nim radzić?

Zjawisko to jest czymś, czego prawdopodobnie doświadczyłeś w prawdziwym życiu, być może przy stole podczas świątecznego spotkania rodzinnego. W trakcie posiłku jeden z członków rodziny zaczyna obszernie wypowiadać się na jakiś temat, odważnie głosząc, że ma rację, a opinia wszystkich innych jest głupia, niedoinformowana i po prostu błędna. Może to być oczywiste dla wszystkich obecnych, że ta osoba nie ma pojęcia, o czym mówi, a mimo to papla dalej, beztrosko nieświadoma własnej ignorancji.

Jak trafnie pokazuje Dunning, nawet najbardziej kompetentni spośród nas nie są odporni na to zjawisko poznawcze. Na szczęście dowiedzenie się więcej o potencjalnych martwych punktach w naszych procesach myślowych może być krokiem w kierunku naprawienia tych tendencji i poprawy naszego zrozumienia.

Badania Dunninga i Krugera sugerują, że wraz ze wzrostem poziomu wiedzy specjalistycznej na dany temat, pewność siebie jednostki ma tendencję do odpowiednich wahań. Początkowo nowicjusz może postrzegać swoje umiejętności jako znaczące. Jednakże, gdy nadal uczą się więcej na ten temat, wkrótce zdają sobie sprawę z ograniczeń swojej wiedzy. I odwrotnie, po dalszym rozwoju zestawu umiejętności, dana osoba prawdopodobnie znowu odzyska zaufanie do swojej biegłości. Tak więc, jeśli ktoś nie ma pewności, czy zaufać swojej subiektywnej ocenie swoich umiejętności to rozsądnym kierunkiem działania może być uzyskanie głębszego wglądu w daną sprawę i obiektywna ocena jego kompetencji.

Jak Chronić się przed Efektem Dunninga-Krugera?

1.Zawsze staraj się pogłębić swoje zrozumienie danego tematu. Zamiast zakładać, że posiadasz wszechstronną wiedzę, pozostań otwarty na ciągłe uczenie się. Osiągnięcie zaawansowanego poziomu wiedzy wymaga starannego wysiłku i żywej chęci eksploracji. Taka postawa pomoże zapobiec fałszywemu poczuciu mistrzostwa, zanim naprawdę je osiągniesz.

2. Czerp z perspektywy innych, aby się rozwijać. Zapewnij sobie szczere oceny z zaufanych źródeł, aby uzyskać wgląd w to, jak postrzegane są twoje umiejętności, nawet jeśli przyjęcie krytyki może być trudne. Takie informacje zwrotne mogą potencjalnie służyć jako nieocenione źródło np. optymalizacji Twojej wydajności. Skorzystaj z tej okazji i staraj się doskonalić swoje umiejętności. Pamiętaj jednak, że często to emocje hamują otwartą głowę. Musisz umieć nimi odpowiednio zarządzać (np. dzięki treningowi inteligencji emocjonalnej).

3. Pytaj innych, jak sobie radzisz. Inną skuteczną strategią jest proszenie innych o konstruktywną krytykę. Chociaż czasami trudno jest ją usłyszeć, taka informacja zwrotna może zapewnić cenny wgląd w to, jak inni postrzegają twoje umiejętności.

Efekt Dunninga-Krugera – podsumowanie

Na koniec pamiętaj, że ważne jest ciągłe kwestionowanie naszych przekonań i założeń w konfrontacji z nowymi informacjami. Jest to szczególnie prawdziwe w wielu efektach psychologicznych o jakich możesz przeczytać na naszym blogu. Człowiek z natury skupia się wyłącznie na dowodach, które wzmacniają wcześniej istniejące przekonania. Aby zwalczyć tę tendencję, ważne jest, aby aktywnie poszukiwać opinii i faktów, które są sprzeczne z istniejącymi wzorcami myślowymi, tworząc okazję do ponownej oceny własnego światopoglądu i poszerzenia zrozumienia.

Polecam do przeczytania aby lepiej zabezpieczyć się przed działaniem efektu Dunninga-Krugera:

1. Efekt Pigmaliona
2. Heurystyki – poznawcze drogi na skróty
3. Lista błędów poznawczych
4. Czym są emocje i czemu służą?
5. Błędy poznawcze – co to jest błąd poznawczy?
6. Zniekształcenia poznawcze

Efekt Dunninga-Krugera – bibliografia

Carter, T. J., & Dunning, D. (2008). Faulty self-assessment: Why evaluating one’s own competence is an intrinsically difficult task. Personality and Social Psychology Compass, 2, 346–360.

Delli Carpini, M. X., & Keeter, S. (1997). What Americans know about politics and why it matters. New Haven, CT: Yale University Press.

Downs, A. (1957). An economic theory of democracy. New York, NY: Harper.


Dunning, D. (2011). The Dunning-Kruger effect: On being ignorant of one’s own ignorance. Advances in Experimental

Everson, H. T., & Tobias, S. (1998). The ability to estimate knowledge and performance in college: A metacognitive analysis. Instructional Science, 26(1), 65–79.

Krajc, M., & Ortmann, A. (2008). Are the unskilled really that unaware? An alternative explanation. Journal of Economic Psychology, 29(5), 724–738.

Kruger, J., & Dunning, D. (1999). Unskilled and unaware of it: How difficulties in recognizing one’s own incompetence lead to inflated self-assessments. Journal of Personality and Social Psychology, 77(6), 1121–1134.

Schlosser, T., Dunning, D., Johnson, K. L., & Kruger, J. (2013). How unaware are the unskilled? Empirical tests of the “signal extraction” counterexplanation for the Dunning–Kruger effect in self-evaluation of performance. Journal of Economic Psychology, 39, 85–100.